Rijk wantrouwt gemeenten te veel bij decentralisaties

Gemeenten voorschrijven waaraan ze bij de decentralisaties van taken in het sociale domein de beschikbare middelen moeten uitgeven, getuigt van weinig vertrouwen van het rijk in het lokaal bestuur.

Dat is vrij vertaald het oordeel van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) over de vorming van een sociaal deelfonds waarin de rijksmiddelen voor de uitvoering van taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, jeugd en participatie tijdelijk worden ondergebracht.

Budgetten naar gemeentefonds te risicovol

Het wetsvoorstel waarover de Rfv  minister Plasterk van Binnenlandse Zaken deze week heeft geadviseerd, gaat over hoe het rijk geld voor de decentralisaties op de terreinen ondersteuning, jeugd en participatie beschikbaar stelt aan de gemeenten. De Rfv ziet het instellen van een tijdelijk deelfonds op zichzelf als een logische tussenstap naar het uiteindelijke doel, de toevoeging van het geld aan de algemene uitkering. Een overheveling van de budgetten naar het gemeentefonds is in principe beter, maar gelet op de risico’s en onzekerheden die gepaard gaan met de omvangrijke operatie legt dat een te zware hypotheek op de haalbaarheid ervan.

Ruimere bestedingsvrijheid sociaal deelfonds beter

Wel plaatst de Rfv een aantal kritische kanttekeningen bij het wetsvoorstel, zoals ten aanzien van het opleggen van beperking aan gemeenten bij de besteding van middelden aan andere doeleinden. Het is volgens de Rfv echter moeilijk onderscheid te maken tussen wat gemeenten al uitgeven aan sociaal beleid en de nieuwe taken die ze er op dat terrein bij krijgen. Hoe ruimer de bestedingsvrijheid van het sociaal deelfonds, des te beter dat is voor de doelstelling om zoveel mogelijk beleidsvrijheid voor gemeenten te bewerkstellingen.

Creatief boekhouden ligt op de loer

Ander punt van kritiek is dat in het wetsvoorstel het accent te veel ligt op het eventueel niet tot besteding komen van de beschikbare middelen. ‘Het oormerken van middelen kan er toe leiden dat gemeenten uitgaven doen omdat ze de middelen moeten besteden. Dit kan leiden tot ondoelmatig beleid of creatief boekhouden’, aldus de Rfv. ‘De bestedingsverplichting lijkt echter vooral ingegeven door de vrees dat gemeenten de beschikbare middelen in zullen zetten voor andere prioriteiten buiten de reikwijdte van het sociaal deelfonds.’ Dat is volgens de Raad ‘nauwelijks voorstelbaar’, gezien de bezuinigingen en de omvang van de problemen binnen het sociale domein, ‘dat gemeenten structureel gelden zullen overhouden.’

Weg van de minste weerstand

Eerder is volgens de Rfv te verwachten dat gemeenten die in de knel dreigen te komen bij het realiseren van de doelstellingen op het sociale domein, zullen gaan besparen op de uitgaven op het fysieke domein. Dat roept maatschappelijk immers de minste weerstand op. ‘Uitgavenbeperkingen op het fysieke domein gaan echter wel ten koste van investeringsuitgaven en kunnen gemakkelijk leiden tot achterstallig onderhoud en daarmee op termijn tot extra kosten voor de gemeenten.’

Afromen van doelmatigheidswinsten

Onderbesteding is bovendien geen goede indicator voor de effectiviteit van beleid. De Rfv pleit er verder voor, dat mochten gemeenten een deel van het geoormerkte geld overhouden in een bepaald jaar, zij reserves kunnen kweken om fluctuaties in noodzakelijke uitgaven door de jaren heen op dit terrein te kunnen opvangen. Niet de onderbesteding, maar het maatschappelijk rendement dient centraal te staan bij monitoring. Monitoring mag in geen geval leiden tot het afromen van doelmatigheidswinsten, want dan schiet volgens de Rfv ‘de decentralisatie zijn doel voorbij.’