Vijf provincies handelden onrechtmatig

Vanaf 2023 zijn provincies voor het eerst verplicht om zelf te verklaren of zij rechtmatig hebben gehandeld via de rechtmatigheidsverantwoording. Vijf van de twaalf provincies ontdekten dat ze in de fout waren gegaan.

Onderschrijdingen

Dat blijkt uit een analyse van de jaarrekeningen en rechtmatigheidsverantwoordingen van alle Nederlandse provincies over 2023 door adviesbureau Exilo. De vijf provincies betreffen Friesland, Groningen, Drenthe, Utrecht en Noord-Brabant. De geconstateerde onrechtmatigheden komen met name door begrotingsonrechtmatigheden, zoals vooral het niet tijdig melden van onderschrijdingen van de lasten en/of baten of het overschrijden van de begrote baten. De totale begrotingsomvang van de provincies is 6,6 miljard euro. Voor 2023 is in totaal een bedrag van 352 miljoen euro aan begrotingsonrechtmatigheden geconstateerd.

Aanbesteding

Naast begrotingsonrechtmatigheden rapporteerden acht van de twaalf provincies in de paragraaf bedrijfsvoering dat zij de Europese aanbestedingsregels niet hebben nageleefd. In totaal wordt gerapporteerd dat voor 8,2 miljoen euro aan inkoopcontracten ten onrechte niet Europees zijn aanbesteed.

Aanscherping regel

De hoeveelheid gemelde onrechtmatigheden is volgens de onderzoekers deels te wijten aan aangescherpte regelgeving omtrent begrotingsrechtmatigheid. Nieuw voor 2023 is immers dat onderschrijdingen van de baten en lasten ook als onrechtmatig worden beschouwd als die niet tijdig aan Provinciale Staten zijn gemeld. Opvallend is dat de provincies, en hun accountants, die regelgeving niet eenduidig interpreteren. ‘Bij een aantal provincies zijn de kaders vastgelegd in de financiële verordening, bij anderen worden de kaders op basis van de gedragslijn van voorgaande jaren gehanteerd en bij weer andere provincies wordt het niet vastleggen van deze kaders als onrechtmatig beoordeeld’, aldus de onderzoekers.

Sturingsprobleem

De regelgeving over de rechtmatigheidsverantwoording wordt in 2024 nog verder aangescherpt. Met name over de wijze waarop begrotingsrechtmatigheid moet worden beoordeeld is pas in april 2024 duidelijk geworden. ‘Deze onduidelijkheden zien we terug in de rechtmatigheidsverantwoordingen van de provincies. Belangrijk leerpunt is om de kaders voor begrotingsrechtmatigheid opnieuw af te spreken met de Provinciale Staten. Wanneer zijn onderschrijdingen van de lasten tijdig gemeld aan de Provinciale Staten?’, aldus de onderzoekers. Volgens hen is er overigens ook sprake van een onderliggend sturingsprobleem. ‘In de praktijk zien we dat de overschrijdingen van de begrote lasten vroeg gemeld worden bij de Provinciale Staten, terwijl de onderschrijdingen van de begrote lasten daarentegen pas bij de jaarrekening gemeld worden.’

Geld overhouden

Volgens de onderzoekers is juist nu – ‘met de grote opgave voor de provincies en de lokale overheid’ – het realistisch begroten en tijdig bijsturen van de begroting van belang. ‘Op basis van de begroting en de tussentijdse rapportages worden door de politiek belangrijke keuzes gemaakt. Als op basis van de jaarrekening blijkt dat er toch geld overgehouden wordt, zouden dan dezelfde keuzes zijn gemaakt?’