Tabak taboe, olie nog even niet

ABP verkent combi rendement en duurzaamheid

‘Nou, en?’ reageert afdelingsmanager Hans op het nieuws dat ambtenarenpensioenfonds ABP tot de wereldtop behoort qua klimaatbeleid. ‘Zorg eerst maar eens voor een fatsoenlijke dekkingsgraad! De rest is bijzaak!’

Het nieuwsbericht verscheen in september op de website van Binnenlands Bestuur en was gebaseerd op een rapport van het Asset Owners Disclosure Project, dat ’s werelds grootste institutionele beleggers rangschikt en beoordeelt hoe zij op klimaat en duurzaamheid inspelen. De reactie van afdelingsmanager Hans benoemt twee moeilijke kwesties waar nu veel aandacht voor is: dekkingsgraad en duurzaamheid.

Inmiddels krijgen beleggers die namens ABP naar investeringen speuren naast goed rendement ook duurzaamheid als opdracht mee en vorige week maakte ABP weer een nieuwe, relevante belegging bekend: 800 miljoen in Rabobankdochter Vista Hypotheken, waarvan 500 miljoen in duurzame hypotheken. ‘Er is een hoop discussie over ambitie en tempo’, zegt ABP-voorzitter Corien Wortmann-Kool, ‘maar duidelijk is dat er veel moet gebeuren en met deze belegging dragen we dicht bij huis bij aan de energietransitie en de vergroening van het woningbestand.’

Het is een volgende stap op de weg naar duurzaamheid die de wereld, en ABP als een van ’s werelds grootste beleggers, de komende jaren moet maken. Daarbij rekening houdend met kritische hoogleraren, veeleisende belangenorganisaties en bedrijven die zich groener voordoen dan ze zijn.

De 500 miljoen euro brengt ABP dichter bij de doelstelling die het fonds voor zichzelf heeft gezet om in 2020 voor 58 miljard euro in duurzame ontwikkelingsdoelen te hebben belegd. Eind 2017 was het 49,8 miljard. Een nieuwe tussenstand is nog niet beschikbaar, maar Wortmann-Kool zegt dat het erop lijkt dat die doelstelling wordt gehaald. Aan de beleggers van APG (de uitvoeringsorganisatie van ABP) om meer zoals Vista binnen te halen.

Regenwater
Voordat de doelstelling in 2015 werd gezet, kregen de beleggers van APG als missive mee: beoordeel op rendement, risico en kosten. ‘In ons nieuwe beleid moet elke belegger bij iedere beslissing kijken naar rendement, risico, kosten én duurzaamheid. Elke belegger krijgt een doelstelling mee om die CO2 terug te brengen. En moet daarop ook leveren. Dat is echt een grote verandering voor onze uitvoeringsorganisatie.’

ABP heeft sinds een paar jaar geleden duidelijke stappen gezet. Er zijn doelstellingen gezet op het gebied van CO2-reductie, hernieuwbare energie en duurzame beleggingen. Maar het is nog niet helemaal duidelijk wélke stappen het fonds zet als het gaat om engagement – wat ABP doet om bedrijven te beïnvloeden. In het meest recente jaarverslag, over 2017, staan verschillende voorbeelden beschreven van bedrijven waarmee ABP in discussie gaat om de klimaatambities te verbeteren. Maar welke eisen stelt ABP? Worden er termijnen gesteld, of blijft het bij eindeloos praten zonder conclusies? En hoe kan een buitenstaander dit controleren?

‘We komen uit een situatie waarin het vooral belangrijk was om dergelijke gesprekken vertrouwelijk te houden’, erkent Wortmann- Kool, ‘maar we willen transparant zijn. Je wilt wel je invloed houden en niet alles op straat gooien, maar we onderzoeken hoe we die transparantie kunnen vergroten.’

Zo organiseerde ABP in september een bijeenkomst om aan alle geïnteresseerden te tonen hoe het fonds werk maakt van de duurzame ontwikkelingsdoelen en de samenwerking hierbij tussen overheid, wetenschap, bedrijven en financiële sector te bevorderen. Specifieker: hoe het de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties gebruikt als richtlijn voor het beleggen (die niet alleen gaan om het tackelen van klimaatproblemen, maar ook armoede en gezondheid moeten verbeteren). De bijeenkomst vond ook op de Zuidas plaats, naast het kantoor van ABP, in Circl: een volledig circulair gebouw, waar de stoelen in het restaurant gemaakt zijn van gerecyclede koelkasten en de toiletten gespoeld worden met regenwater.

Sukkel
Minister Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, D66) vertelde dat Nederland wat betreft de Europese klimaatdoelstellingen voor 2030 al op enkele punten achterloopt; directeur Peter Bakker van het World Business Council for Sustainable Development stelde dat er geen werkende strategie meer is die voor minder dan 100 procent gaat; maar de hardste stellingen kwamen van Jan Rotmans, hoogleraar duurzaamheid en transities aan de Erasmus Universiteit. In witte koeienletters op een onheilspellend rode achtergrond stond op zijn powerpointpresentatie: ‘Wie over 10 jaar nog belegt in fossiele energie is een sukkel.’

Over de zeventien VN-ontwikkelingsdoelen is hij duidelijk: vager kan bijna niet. Hij noemt het ‘bijna heroïsch’ dat ABP die heeft vertaald naar eigen richtlijnen voor het beleggen. Maar hij vindt dat de lat hoger mag. Een paar maanden later is hij nog niet van mening veranderd. ‘ABP hoort bij de koplopers, maar dat zegt ook veel over de rest. Ze zijn een van de grootste beleggers ter wereld en ze investeren nog steeds in teerzand en bruinkool. Dat is de grootste troep die je kunt hebben. Wanneer komt nou het moment dat je zegt: we investeren er helemaal niet meer in? Bouw olie en gas af en laat zien hoe je dat afbouwt. Ik zie die afbouwstrategie niet. Je bouwt een duurzame portefeuille op, maar investeert nog wel grootschalig in fossiele energie.

‘Er waait een groenere wind, maar het is het ‘ Teerzand en bruinkool; de grootste troep die je kunt hebben’ nog steeds nét niet. Scherpe keuzes maken betekent een aantal dingen niet meer doen. ABP moet het leiderschap ontwikkelen om tegen een partij waarmee ze jarenlang een goeie relatie hebben gehad, maar die geen geloofwaardig verhaal heeft, te zeggen: we doen geen zaken meer.’

Uit tabak
Op de dag van de bijeenkomst kwam er nog meer soortgelijke kritiek van buitenaf. ABPfossielvrij, onderdeel van de beweging Fossielvrij NL, deelde bij de ingang van Circl flyers uit waarop de groeiende investeringen van ABP in Shell en ExxonMobil werden bekritiseerd. Erop staat: ‘Hoewel ABP het klimaatakkoord van Parijs zegt te steunen, heeft het voor het tweede jaar op rij méér geïnvesteerd in kolen, olie en gas. ABP zadelt de wereld hierdoor op met nieuwe fossiele infrastructuur waar we nog tientallen jaren aan vast zullen zitten.’

Wortmann-Kool kent ABPfossielvrij goed. ‘We hebben met hen nogal wat discussie over hoe zíj rekenen en hoe wíj rekenen. Ten eerste speelt de waardering op de beurs mee – als de waarde stijgt van een belegging in fossiel betekent het niet dat er meer in is geïnvesteerd. Ten tweede investeert ABP in bedrijven met activiteiten in zowel fossiele als duurzame energie. Wij kijken naar welk gedeelte van bedrijven fossiel is en dáár rekenen wij mee. Wij splitsen dat uit.’ Het jaarverslag over 2017 rapporteert op die wijze de volgende veranderingen sinds 2015: kolenbeleggingen dalen van 8 naar 5 procent, olie stijgt van 26 naar 31 procent, gas daalt van 34 naar 28 procent en hernieuwbaar stijgt van 10 naar 11 procent.

ABP gaat ook niet mee in de wens om in één keer uit fossiele brandstoffen te stappen, zoals het fonds begin deze maand wel bekendmaakte dat het uit de tabak en kernwapens is gestapt. Het fonds besloot hiertoe omdat de producten per definitie dodelijk zijn en druk vanuit ABP zou daar niets aan veranderen. Fossielvrij NL, samen met de bewegingen Both ENDS en Urgewald, beargumenteert in het rapport Still Dirty, Still Dangerous dat die eis ook geldt voor kool, olie en gas en dat het ABP daarom ook uit die sectoren zou moeten stappen. Is ABP het daarmee eens? ‘Nee.’

‘Wij praten regelmatig met Both ENDS en Fossielvrij NL, maar daarin verschillen wij van mening. De energietransitie gaat zeker decennia in beslag nemen. Wij kiezen er bewust voor om niet uit fossiele energie te stappen, maar ook om te zorgen dat de energiesector zijn verantwoordelijkheid neemt in de energietransitie. Dat zie je nu ook in wat we bereikt hebben bij Shell.’ Shell stelde in 2017 voor het eerst een klimaatdoelstelling en dat was om tot 2050 de CO2-afdruk te halveren.

Maar er werden op de kortere termijn geen doelen gesteld. ABP en andere aandeelhouders voerden de druk op en in december maakte Shell bekend dat er op de kortere termijn ook doelstellingen komen en dat de beloning van de topmanagement afhankelijk zal zijn van het behalen daarvan. ‘Als wij onze handen van Shell afgetrokken hadden’ zegt Wortmann-Kool, ‘hadden we deze verbetering niet kunnen bereiken.’

Greenwashing
Rendement blijft uiteraard cruciaal, stelt Wortmann. Het fonds gaat hierin wel mee in wat hoogleraar Rotmans tijdens de bijeenkomst al opperde, dat het idee dat duurzaamheid ten koste gaat van het rendement achterhaald is. ‘Wij hebben onderzocht dat wij dit klimaatbeleid kunnen voeren met op het minst hetzelfde en mogelijk op termijn een beter rendement. Dat houden we scherp in de gaten. Maar als je alles wat met fossiel te maken heeft nu uit je portefeuille gooit, dan wordt het heel erg moeilijk om in een portefeuille van ruim 400 miljard euro de verplichte spreiding te houden en een goed rendement te behalen.

En we zijn kritisch als het gaat om duurzaamheid. Onderschat niet het aantal bedrijven dat claimt duurzaam te zijn, maar waar als je er echt goed naar gaat kijken grote vraagtekens bij komen te staan.’ Greenwashing, bedrijven die zich groener voordoen dan ze zijn, ligt op de loer. ‘Soms moet je echt met een vergrootglas zoeken om de juiste beleggingen te kunnen vinden.’ En intussen zijn er 2,9 miljoen deelnemers met uiteenlopende opvattingen. ‘Er zijn deelnemers die in onze onderzoeken zeggen: het is allemaal leuk en aardig dat groen, maar mij gaat het alleen maar om rendement.

De groep die zegt dat het niet geeft als het ten koste gaat van het rendement is nog altijd een aanzienlijke minderheid.’ Wat zou ze zeggen tegen de sceptische afdelingsmanager Hans die schreef: zorg eerst maar eens voor een fatsoenlijke dekkingsgraad? Wortmann-Kool: ‘Afgelopen jaar was voor ons ook een teleurstellend jaar. Onrustige beurzen en de dalende rente zorgden voor een dalende dekkingsgraad. Maar 2018 was een uitzondering – over de afgelopen vijf jaar zagen we een gemiddeld rendement van ruim 6 procent. En als je over meerdere jaren onze rendementen vergelijkt met andere beleggers die geen duurzaamheidsambitie hebben, dan zie je dat we een heel goed rendement halen. We doen ons best om te bereiken wat hij wil.’