Plasterk zet herverdeling gemeentefonds op losse schroeven

Grote steden leveren het meest in bij de herverdeling van het gemeentefonds. Gemeenten met een groot buitengebied gaan er het meest op vooruit. Het ministerie van Binnenlandse Zaken begint nu te twijfelen of de herverdeling wel zo verstandig is.

Stedelijk nadeel

De grote herverdeeleffecten blijken uit een verdiepingsonderzoek door AEF naar het zogeheten subcluster Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing van het gemeentefonds, kortweg VHROSV genoemd. Kleine gemeenten gaan er als gevolg van de herindeling bijna 25 euro per inwoner op vooruit, terwijl zeer stedelijke gemeenten er 10 euro per inwoner op achteruit gaan.

Het is de bevestiging van eerder onderzoek uit 2015 dat de herverdeeleffecten aan het licht bracht. Destijds werd duidelijk dat de herverdeling zou leiden tot een verschuiving van middelen van grote naar kleine gemeenten van in totaal 88 miljoen euro. Omdat toen echter nog niet alle gegevens konden worden ingevoerd, gaf het ministerie van Binnenlandse Zaken opdracht tot een vervolgonderzoek. Het moest antwoord geven op de vraag of verdere invoering van de nieuwe verdeelformule voor VHROSV verantwoord is vanaf 2017.

Volledig invoeren

AEF signaleert enkele onzekerheden die van invloed zijn op de toekomstige kostenpatronen van gemeenten, zoals de ontwikkelingen als gevolg van de invoering van de Omgevingswet, conjuncturele veranderingen en het wegvallen van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Ook ten aanzien van gebiedsontwikkeling is niet aan te geven wat de opgave is, omdat niet eenduidig is wat het taakgebied precies omvat. Desondanks adviseert het onderzoeksbureau de voorgestelde verdeling in het onderzoek uit 2015 volledig in te voeren.

Plasterk aarzelt

Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) is minder overtuigd. In een brief aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) geeft hij openlijk blijk van zijn aarzelingen. ‘De genoemde onzekerheden en ontwikkelingen zouden ook aanleiding kunnen zijn om ervoor te kiezen niet – of niet nu reeds – de voor de verdeling ingrijpende vervolgstappen te zetten die AEF voorstelt’, schrijft hij. De minister vraagt de VNG nadrukkelijk hoe zij er tegenaan kijkt, voordat hij en medefondsbeheerder Financiën een besluit nemen. Hij adviseert de koepelorganisatie ‘de duidelijke roep vanuit gemeenten om meer stabiliteit en voorspelbaarheid in gemeentelijke budgetten, zoals de 234 wethouders Financiën aan mij kenbaar hebben gemaakt via de ‘brandbrief’ van november vorig jaar’ mee te wegen.

Fundamentele discussie

Tot slot wijst Plasterk erop dat binnenkort een traject start waar fundamenteel naar de uitgangspunten van de financiële verhoudingen wordt gekeken, waar de vragen rondom het subcluster VHROSV nader aan de orde kunnen komen. Ook AEF adviseert de komende jaren een meer fundamentele discussie te voeren over de verdeelsystematiek.