Kritiek op ongebreidelde groei specifieke uitkeringen

De bedoeling was minder specifieke uitkeringen, maar het worden er steeds meer. Het aantal SPUK’s is in krap vijf jaar bijna vertienvoudigd.

Vorige week maakte het ministerie Volksgezondheid, Welzijn en Sport het voornemen bekend volgend jaar met een nieuwe specifieke uitkering te komen: een bundeling van uitkeringen voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis.

Extra kosten

Het ministerie kan nog niet zeggen hoeveel geld ermee is gemoeid, maar bij gemeenten weten ze één ding zeker: het gaat hen opnieuw werk en geld kosten. ‘Dit betekent voor extra werk in verband met de verantwoording en ook weer extra kosten door de accountant’, reageert concerncontroller Rob van Keulen van de gemeente Borsele op de aankondiging. ‘Was er in sommige gevallen eerst sprake van een decentralisatie-uitkering waarvoor geen directe verantwoordingsplicht geldt, worden deze nu omgezet in een specifieke uitkering, waarvoor wel een verantwoordingsplicht geldt. En dat terwijl decentralisatie- uitkeringen juist in het leven zijn geroepen om de vorming van nieuwe specifieke uitkeringen te voorkomen.’

Accountant

Voor elke specifieke uitkering geldt dat de ontvangende gemeente aan het rijk verantwoording moet afleggen hoe het geld is besteed. Soms moeten er extra medewerkers worden aangenomen om al die specifieke uitkeringen te verantwoorden. De extra ambtelijke kosten en accountantskosten bedragen volgens een berekening van de gemeenten Barendrecht, Ridderkerk en Albrandswaard ongeveer 50.000 euro voor een gemiddelde gemeente van 50.000 inwoners. Voor alle gemeenten samen zou het gaan om een bedrag van ruim 17 miljoen euro. En die kosten worden niet door het rijk vergoed.

Gemeentefonds

De drie gemeenten wisten in juni een motie aangenomen te krijgen op de algemene ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten waarin het bestuur van de koepelorganisatie werd opgeroepen het kabinet te verzoeken het aantal specifieke uitkeringen en de daaraan gekoppelde verantwoordingslast terug te dringen.

Uit een door Binnenlandse Zaken in mei verstrekt overzicht over 2021 bleek dat de teller op 131 specifieke uitkeringen stond. En sindsdien zijn er weer nieuwe bijgekomen. Dat komt onder andere doordat het kabinet ervoor heeft gekozen de uitvoeringskosten van medeoverheden voor investeringen in het klimaat, woningbouw en stikstofreductie specifiek te verstrekken. Deels worden die middelen tot groot ongenoegen van de VNG uit het vrij besteedbare gemeentefonds gehaald. Door het als SPUK uit te keren, bepaalt het rijk namelijk in feite waaraan gemeenten het geld besteden: ze krijgen het alleen als er een accountantsverklaring onder ligt dat de uitgaven volgens de regels van het rijk zijn gedaan.

Stijgende trend

Het ministerie van Binnenlandse Zaken voert met 38 verschillende specifieke uitkeringen de ranglijst aan, direct gevolg door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (37). In totaal vloeide er vorig jaar via de 131 SPUK’s bijna 11 miljard euro richting gemeenten. Ter vergelijking: in 2018 waren er welgeteld 18 specifieke uitkeringen, waarmee een totaalbedrag van 7 miljard euro was gemoeid. Minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken gaf in de vorige maand gepresenteerde contourennota toe dat de sterke stijging van het aantal specifieke uitkeringen zorgt voor toenemende administratieve lasten, bij zowel het rijk als de medeoverheden. Ze sprak echter de verwachting uit dat de stijgende trend ook in 2022 zal doorzetten.

In 2021 moesten de meeste gemeenten tussen de 15 en 25 specifieke uitkeringen verantwoorden. De G4 gemeenten hebben de meeste specifieke uitkeringen om te verantwoorden.