Het is opschieten geblazen met twijfeldossier lokale belastingen

Willen gemeenten per 2026 een groter eigen belastinggebied krijgen, dan dient er in Den Haag wel vaart te worden gemaakt. Nog dit najaar zelfs zal dan het wetgevingstraject moeten starten.

José Lazeroms draait er niet omheen in haar rapport hoe te komen tot een andere bekostiging van gemeenten en provincies dat ze in opdracht van Binnenlandse Zaken maakte. De Contourrenota Financieringssytematiek Medeoverheden die op basis van haar bevindingen als extern procesbegeleider door minister Bruins Slot is opgesteld, is wat vaag over de mogelijke verruiming van het lokaal belastinggebied. Lazeroms is in haar begeleidende analyse op dat punt een stuk minder terughoudend. Ze geeft zelfs een concreet tijdpad aan dat dient te worden gevolgd om tot een tijdige invoering te komen.

Autonome keuzes

Doel van haar opdracht was om met een aanzet te komen voor een andere financieringssystematiek van decentrale overheden vanaf 2026. Het kabinet wil dan af van de huidige manier van bekostigen. Die zorgt telkens voor te veel schommelingen in de inkomsten van gemeenten en provincies en biedt die medeoverheden te weinig ruimte voor autonome keuzes in wat ze wel en niet doen. In haar rapport doet Lazeroms zeven aanbevelingen en een tijdpad om daar vervolg aan te geven.

De afgelopen maanden vonden er onder haar auspiciën tal van gesprekken plaats met betrokken overheden, hun koepelorganisaties en adviesraden. Een van de doelen was om het gesprek tussen de verschillende overheidslagen ‘te ontspannen’, want de interbestuurlijke verhoudingen waren bekoeld geraakt: gemeenten en provincies vonden dat ze er in het coalitieakkoord bekaaid vanaf kwamen.

Minder afhankelijk

Een van de belangrijkste aanbevelingen in het rapport van Lazeroms is om het decentraal belastinggebied te vergroten; in internationaal perspectief is dat relatief klein. Ze pleit ervoor voort te bouwen op eerdere adviezen daarover van de afgelopen jaren. Die zijn er volop, want over uitbreiding van het lokaal belastinggebied wordt al heel lang gesproken. In diverse rapporten zijn opties geschetst en uitgewerkt hoe die verruiming vorm te geven, maar telkens schoof de politiek die hete aardappel voor zich uit. Toch is er volgens Lazeroms veel voor te zeggen het dit keer niet bij praten alleen te laten. ‘Er is brede overeenstemming over het feit dat het eigen belastinggebied een passende bekostigingsvorm is, zeker voor autonome taken van gemeenten en provincies. Het biedt de mogelijkheid om op lokaal of provinciaal niveau de afweging te maken over het gewenste voorzieningenniveau. Ook kan het bijdragen aan een vitale democratie en maakt het gemeenten en provincies minder afhankelijk van bekostiging van het rijk’, zo stelt ze.

Lastenneutraal

De invoering vraagt volgens Lazeroms wel om een zorgvuldig proces. Zo mag het eigen belastinggebied geen bekostigingsinstrument zijn om tekorten van gemeenten en provincies op andere taken met minder of geen beleidsvrijheid op te lossen. De onzekerheid die daaromtrent bestaat moet voor invoering worden weggehaald. En ook moet vooraf zwart op wit komen dat uitbreiding van het lokaal belastinggebied lastenneutraal moet zijn voor burgers. Dat is voor medeoverheden een belangrijke voorwaarde, maar het coalitieakkoord gaat niet uit van een dergelijke schuif, waarmee een verruiming zou leiden tot een lastenverzwaring.

Behandeling Tweede Kamer

Om de uitbreiding van het eigen belastinggebied in 2026 te kunnen invoeren, zou er nog dit jaar een besluit moeten komen over de vormgeving van de verbreding. Op dit moment wordt er volgens Lazeroms al gewerkt aan de technische uitwerking van opties voor vernieuwing en verruiming. Dat is nodig ook, want dit najaar nog zouden – haar tijdschema volgend – de geactualiseerde opties op tafel moeten liggen, direct gevolgd door de start van het wetgevingstraject. Volgend jaar zomer moet dan de consultatieronde beginnen, waarna in het voorjaar van 2024 in de Tweede Kamer dient plaats te vinden. Na afronding van die behandeling in de Kamers in januari 2025, kunnen gemeenten en provincies dan beginnen met de implementatie. Het volgen van dit tijdpad maakt het mogelijk dat een jaar later, in januari 2026, met de nieuwe financieringssystematiek kan worden gestart.

Onzekerheid

Volgens Lazeroms is het getoonde tijdpad geen definitieve planning, maar het maakt wel duidelijk dat voor bepaalde richtingen – bijvoorbeeld de mogelijke uitbreiding van het lokaal belastinggebied – op korte termijn keuzes gemaakt dienen te worden. Als een beoogd tijdpad op en gegeven moment niet haalbaar blijkt, is bijsturing noodzakelijk ‘om te voorkomen dat opnieuw een situatie van onzekerheid ontstaat.’