Rijk sloopt eigen ambities met korten gemeentefonds

Het rijk schiet zichzelf in de voet met de beoogde besparing van drie miljard op het gemeentefonds vanaf 2026. Dat blijkt uit het rapport ‘Taken en middelen in balans’ dat BMC in opdracht van de VNG opstelde. Belangrijke ambities van de landelijke overheid, die (deels) door gemeenten worden uitgevoerd, dreigen namelijk stil te vallen. Dit geldt onder meer voor het terugdringen van wachtlijsten in de zorg, de woningbouwopgave, de uitvoering van het klimaatakkoord en de hervormingsagenda jeugd.

Verhogen OZB

De bezuiniging op het gemeentefonds stelt gemeenten voor een keuze, namelijk waar zij die doorvoeren in hun eigen begroting. De taskforce ‘Taken en middelen’ van de VNG, onder leiding van Alexander Rinnooy Kan, signaleerde medio juni in een tussenrapportage dat in hun optiek het verhogen van de OZB geen optie is. Het daarmee opvangen van de bezuiniging zou een verhoging van zestig procent betekenen, ‘onhaalbaar’ volgens het voormalig lid van de Eerste Kamer.

Beleidsvrijheid

Een tweede, niet wenselijke optie in de optiek van de taskforce, is het bezuinigen op de domeinen waar gemeenten autonome beleidsvrijheid hebben. Zo zou de drie miljard kunnen worden bespaard door Cultuur en ontspanning vrijwel volledig weg te cijferen. De taskforce ziet de beleidsvrijheid van gemeenten niet graag op die ingrijpende manier afnemen, en liet daarom onderzoeken welke gevolgen de bezuinigingen hebben als deze volledig worden doorgevoerd in de domeinen waar het rijk en gemeenten gedeelde taken hebben, zogenoemde medebewindstaken.

Sociaal- en fysiek domein geraakt

Die gevolgen zijn groot, concludeert BMC. Uit gesprekken met gemeenten blijkt dat ongeveer de helft van de besparingen in het sociaal domein zullen plaatsvinden. Veertig procent zal worden afgetrokken van de budgetten in het fysieke domein en de laatste tien procent wordt bespaard op veiligheid. Daarmee komen belangrijke uitvoeringstaken en ambities die de landelijke overheid zelf heeft gesteld onder druk te staan.

Woningbouw, klimaat, mobiliteit

Zo voorziet BMC een forse vertraging bij de realisatie van 900.000 woningen, aangezien de gemeente nu al een bottleneck vormt op het gebied van planvorming, cofinanciering en vergunningverlening. Hierdoor zullen naar alle waarschijnlijkheid ook koppelkansen worden gemist als het gaat over klimaatadaptatie en de energietransitie. RES doelstellingen zullen pas later worden behaald, en ook het fundament onder de mobiliteitstransitie valt weg door de forse bezuiniging in het fysieke domein.

Hervormingen sociaal domein teniet gedaan

In het sociaal domein vallen zoals gezegd de grootste klappen. Dit staat volgens BMC haaks op de doelstellingen uit de hervormingsagenda jeugd. ‘Door het wegvallen van voldoende financiële middelen zou de ruimte die gezocht wordt voor investeringen in innovatie, extra ondersteuning of het wegwerken van wachtlijsten teniet worden gedaan. De wachtlijsten zouden juist toenemen en aanbieders zouden kunnen bezwijken, met alle maatschappelijke gevolgen van dien.’

Zeer ingrijpend

De taskforce concludeert dat de structurele korting van 3 miljard waar gemeenten tegenaan kijken een zeer ingrijpende en zichtbare bezuinigingsoperatie oplegt. ‘Met substantiële gevolgen voor hun betrokkenheid bij de grote maatschappelijke opgaven van dit moment. De door het rijk actief bevorderde rol van gemeenten in deze transities is nu eenmaal groot en in veel gevallen cruciaal.’