Afscheid van de externen

De vanzelfsprekendheid om een adviesbureau in te huren, is niet meer. En dat blijft ook zo, verwachten gemeenten in een onderzoek van Binnenlands Bestuur.

(Klik om te vergroten)

De algemeen directeuren van de provincies en de secretarissen van de grootste gemeenten zijn het blijkens het onderzoek over één ding roerend eens: in de toekomst verwachten ze minder extern advies te hoeven inhuren en als het al wordt ingehuurd, is het ook nog eens tegen minder kosten.

Binnenlands Bestuur vroeg de ambtelijke leiding van provincies en grote gemeenten hoe vaak en hoeveel zij de komende jaren adviseurs willen inschakelen. De uitkomst geeft een duidelijke richting: extern advies wordt minder. En bovenal, het moet goedkoper. Alle respondenten spreken die verwachting uit. Andere ontwikkelingen onderstrepen dat gemeenten en andere overheden het gemakkelijker met minder advies af kunnen. De Amsterdamse hoogleraar verandermanagement Jaap Boonstra constateert dat er sprake is van een groeiend zelfbewustzijn onder gemeenten om tal van zaken weer zelf uit te voeren.

De toenemende samenwerking tussen diensten van dezelfde gemeente, maar ook tussen meerdere gemeenten, vermindert de noodzaak om externe adviesbureaus in te schakelen. Juist door die samenwerking is het blikveld van ambtenaren, en dus gemeenten zelf, vergroot: er is meer oog voor de aanpak van een maatschappelijk probleem. De focus is minder gericht op het belang van het eigen onderdeel of organisatie; adviesbureaus werden juist vaak ingehuurd om het blikveld van ambtenaren en ambtelijke organisaties te verleggen van zichzelf naar de burger.

Verder speelt volgens Boonstra een belangrijke rol dat verandermanagement nadrukkelijk een taak is geworden van elke leidinggevende. Dat vermindert de vanzelfsprekendheid externe adviesbureaus te huren. Rijk Het is niet alleen zwaar weer voor de organisatie- en adviesbureaus die hun brood verdienen bij provincies en gemeenten.

Voor het eerst sinds jaren geldt dat ook voor de bureaus die voor het Rijk werken. Bij de rijksoverheid is, zo blijkt uit de deze week gepresenteerde jaarrapportage bedrijfsvoering, vorig jaar een kwart minder aan inhuur van extern personeel uitgegeven dan in 2009. Uit het overzicht dat minister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer stuurde, blijkt dat de inhuur van externen vorig jaar 1.027 miljoen euro bedroeg, 257 miljoen euro minder dan in 2009. De daling deed zich vooral voor bij de ministeries van Defensie, Financiën en de voormalige ministeries van Justitie en Verkeer en Waterstaat. Verreweg het meeste externe ingehuurde personeel bij het Rijk betreft overigens uitzendkrachten.

Het gaat om tweederde van de totale kosten. Zo’n 30 procent van de kosten betreft het terrein waar organisatie- en adviesbureaus actief zijn: één vijfde van de totale kosten van externe inhuur maakt het Rijk voor beleidsondersteuning, een tiende voor beleidsgevoelig advies. Extern advies moet goedkoper. Om paal en perk aan de uitgaven te stellen voor adviesbureaus en externe inhuur heeft het Rijk vorig jaar een uitgavennorm voor externe inhuur gesteld op maximaal 13 procent van de totale personele uitgaven.

De toenmalige ministeries van Economische Zaken, VROM en Verkeer en Waterstaat kwamen boven die norm uit. Maximumtarief Vanaf dit jaar is de norm nog strenger, omdat de Tweede Kamer de motie-Roemer aannam. Die verzocht het kabinet om de ministeries een afdwingbare norm op te leggen van 10 procent. Het kabinet heeft die norm vanaf begin dit jaar daadwerkelijk gesteld. Ministeries mogen als het echt noodzakelijk is die norm wel overschrijden, maar moeten dat achteraf wel verantwoorden. Vorig jaar is ook een maximumtarief vastgesteld voor externe inhuur buiten de zogeheten mantelcontracten.

Het tarief dat met ingang van dit jaar is ingevoerd, bedraagt 225 euro per uur, exclusief btw. Met dat maximumtarief krijgen extern ingehuurde krachten naar verhouding geen hoger inkomen dan de maximum bruto beloning voor leden van de zogeheten topmanagementgroep van de rijksoverheid. Als de inhuur tegen een hoger tarief toch noodzakelijk is, moet dat worden gemotiveerd. Bovendien moeten de ministeries in hun jaarverslagen over 2011 rapporteren hoe vaak en waarom het maximumtarief is overschreden.

Het scherper letten op de uitgaven merken de adviesbureaus al enige tijd, mede door de financiële crisis van 2009 als gevolg waarvan Rijk, gemeenten en provincies fors bezuinigen. De vraag van overheden naar advies is daardoor al afgenomen. De adviesbureaus merken dat dus in hun portemonnee. In de krimpende adviesmarkt hebben de bureaus ook te maken met prijsdumping, met name door detacheerders. Zij proberen hun duurdere consultancy-collega’s met dumptarieven weg te drukken. Voor de overheid als opdrachtgever is dat prettig. Volgens Theo Camps, bestuursvoorzitter van zo’n consultancy, de Berenschot Groep, liggen de tarieven voor ingenieurs nu zelfs onder die van loodgieters. Dalende omzetten en verliezen in de sector

zijn het gevolg. Bureaus in consultancy en detachtering waar soms 20 procent van het personeel thuis op de bank zit, zijn eerder regel dan uitzondering.

Ook de grote jongens als Berenschot, BMC, Maandag en Yacht hebben mensen ontslagen. Maar zij bestaan nog. Anderen hebben de crisis niet overleefd en zijn omgevallen dan wel overgenomen. Vorig jaar stopten dienstverleners als Corgwell, Van Naem&Partners, Zorg Consult en Gradus Groep. Dit jaar ploften Het Bureau Interim! (bekend onder de naam Meesters in Management), Segment Groep en pensioenconsultancy Numerando. 

Met name voor éénpitters zijn de gevolgen van zulke faillissementen groot. Zelfstandigen zonder personeel hebben vaak voor maanden aan onbetaalde facturen openstaan en kunnen fl uiten naar dat geld: curatoren geven de fiscus en UWV voorrang. Sommige ingewijden verwachten dat de markt eind dit jaar weer gaat aantrekken. Niet zozeer de vraag naar interimmers en gedetacheerden, die ligt naar verluidt nog altijd volledig plat, maar wel de vraag naar kennis.

Anderen vrezen dat de malaise echter nog niet voorbij is en stellen dat het nooit meer wordt zoals het was. Dat de crisis de wereld ook op lokaal niveau heeft veranderd, is bijvoorbeeld merkbaar in Soest. Die gemeente gaat bijvoorbeeld meer en meer gebruik maken van beschikbare kennis onder de eigen bevolking. ‘Wij verkeren in de gelukkige omstandigheid dat de mensen hier gemiddeld genomen hoogopgeleid zijn’, stelt gemeentesecretaris Age Veenstra verderop in deze special. Zo kan hij voor milieuadviezen in Soest wonende medewerkers raadplegen van nabij gevestigde instituten als het RIVM en het KNMI, die dat voor eigen rekening vrijwillig doen. Zo spaart de gemeente op slimme wijze dure adviseurs uit, maar beschikt op die manier evengoed over een doortimmerd advies.