ROB tegen politieke partijen: ‘Geef gemeenten meer geld en ruimte’

Politieke partijen zouden in hun verkiezingsprogramma’s met name oog moeten hebben voor de positie van gemeenten en provincies. Nu krijgen ze niet alleen te weinig geld van het rijk, maar ook onvoldoende ruimte om eigen beleidskeuzes te maken. Gevolg is dat hun slagkracht wordt beperkt.

Onafhankelijk advies

Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een deze week gepresenteerd advies aan de politieke partijen in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. Die kunnen met het ‘onafhankelijk’ advies hun voordeel doen bij het opstellen van hun verkiezingsprogramma’s.

Herwinnen gezag

De adviesraad van regering en parlement komt tot een lijst van tien belangrijke aandachtspunten, samengesteld op basis van hun recente publicaties. De belangrijkste opgave voor de nieuwe regering en het nieuwe parlement is volgens de ROB het herwinnen van het gezag van de overheid. Dat gezag is nodig om urgente vraagstukken en langlopende beleidsopgaven aan te pakken, maar staat onder druk door onder andere de Toeslagenaffaire en de coronacrisis. Het advies van de ROB is om te investeren in de bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid van de overheid en aan de slag te gaan met de verontwaardiging van burgers.

Binnenlandse Zaken

Voor de betrouwbaarheid van de overheid en politiek acht de ROB het belangrijk dat de rijksoverheid een betrouwbare partner is voor medeoverheden en hen voldoende ruimte biedt, onder meer in financiële zin. Maar het is niet alleen een kwestie van meer geld. ‘De werkelijke oorzaak ligt in de disbalans tussen taken, organisatie, bevoegdheden en bekostiging’, aldus de ROB. Daardoor is er te weinig ruimte voor decentrale overheden om zelf beleidskeuzes te maken en wordt hun slagkracht beperkt. Een sterkere positie van de minister van Binnenlandse Zaken om daarop toe te zien zou helpen.

Financiële positie

Niet in de laatste plaats dient er snel duidelijkheid te komen over de financiële situatie van decentrale overheden, met name van gemeenten vanaf 2026. Die is namelijk bijzonder ongewis. De ROB beveelt verder aan te komen met een samenhangend pakket van maatregelen om de onderliggende oorzaken van de disbalans aan te pakken en te zorgen voor duidelijke spelregels waaraan alle partijen zich gehouden weten. Een duidelijk financieel kader bij de aanvang van een kabinetsperiode is daarbij van belang, waarin overheden afspraken maken over onder andere de ontwikkeling van de vrije bestedingsruimte van decentrale overheden, de bekostiging van medebewindstaken, de verdeling van de financiële risico’s en de omvang van het eigen belastinggebied. Een jaarlijkse monitor van een onafhankelijk instituut zou moeten beoordelen hoe de financiële positie van decentrale overheden zich heeft ontwikkeld.

Asieldossier

Eén dossier verdient bijzondere aandacht: de opvang van asielzoekers. De huidige crisisaanpak bij die opvang gaat volgens de adviesraad ten koste van de kwaliteit van de opvang en bezorgt asielzoekers een valse start. Daarnaast zet die aanpak het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de opvang voortdurend onder druk. Om uit de continue crisismodus te komen, luidt het advies om gemeenten te verplichten asielzoekers op te vangen die grote kans hebben op een asielvergunning – de zogeheten ‘kansrijke’ asielzoekers.

Tegelijkertijd moet het rijk gemeenten structureel de middelen en de ruimte geven om dat naar eigen inzicht en met oog voor de sociale samenhang te kunnen doen. In plaats van ad-hocmaatregelen moet er een proactief opvangbeleid komen, waarbij de financiering gericht dient te zijn op de lange termijn en waarbij gemeenten de ruimte te krijgen de asielopvang in te bedden in de lokale samenleving.