Linkse kiezer wil ook geen belasting betalen

Linkse kiezers lijken in het algemeen wel te porren voor hogere gemeentelijke belastingen in ruil voor hogere sociale uitgaven. Toch straffen ook zij bestuurders af die dat in de praktijk daadwerkelijk doen. Dat blijkt uit een studie van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO).

Niet bijgestuurd

Onderzoekers Maarten Allers en Harm Rienks namen voor hun onderzoek zes gemeenteraadsverkiezingen in de periode 1998-2021 onder de loep. Het was een periode waarin de samenstelling van gemeenteraden geregeld drastisch van politieke kleur verschoot. Maar welke verandering ook plaatsvond – groei voor de VVD, de SP, of voor de rechtse of linkse partijen als geheel –  het belastingbeleid werd niet bijgestuurd.

Volgens Allers en Rienks is van de uitslag van de verkiezingen zelfs ‘geen enkel effect te zien op de hoogte van de gemeentelijke belastingen, en ook niet op de verdeling van deze belastingen over huurders en woningeigenaars, of tussen gezinnen en bedrijven’.

Peilingen

Wel constateren ze dat bestuurders die de lokale belastingen wisten te verlagen het in de peilingen doorgaans beter doen dan hun collega’s die de belastingen verhoogden. Opvallend daarbij is dat sterke belastingverhogingen doorgaans dan weer níet tot een electorale afstraffing leiden. ‘Een mogelijke verklaring die toekomstig onderzoek verdient, is dat sterke belastingverhogingen vaak voorkomen in situaties van ernstige fiscale stress en dat kiezers erkennen dat dergelijke verhogingen onvermijdelijk zijn.’

Afgestraft

Dat betekent niet dat de hoogte van de gemeentelijke belastingen geen rol speelt in de uitslag. Collegepartijen die belastingen verhogen, worden volgens het COELO door kiezers afgestraft: ze verliezen meer zetels dan partijen die de belastingen verlagen. ‘Opvallend is dat het hierbij niet uitmaakt of een partij links of rechts is. Ook linkse kiezers, die hogere belastingen zeggen te willen, straffen bestuurders af die daarvoor zorgen.’

Hypothese

De hypothese van het COELO dat rechtse coalities zwaarder worden gestraft voor het verhogen van belastingen dan linkse kwam dus niet uit. ‘Linkse partijen worden gemiddeld altijd zwaarder gestraft voor het toetreden tot het lokale bestuur, ongeacht hoe de belastingen werden gewijzigd. Dit gaat in tegen de wijdverspreide overtuiging dat linkse kiezers hogere belastingen steunen in ruil voor een hoger niveau van openbare dienstverlening, terwijl rechtse kiezers lagere belastingen verkiezen, zelfs ten koste van een lager niveau van dienstverlening.’

Maatschappelijke overtuiging

Volgens het COELO  willen namelijk ook veel linkse kiezers diep in hun hart helemaal niet meer belasting betalen, maar stemmen ze vooral als expressie van hun maatschappelijke overtuiging én in de verwachting dat hun individuele stem er uiteindelijk niet veel toe doet. ‘Als linkse partijen vervolgens de verkiezingen winnen en de belastingen verhogen, stellen deze kiezers hun verwachtingen bij.’

Vermijden

Want dan blijkt dat linkse kiezers hun progressieve bestuur net zo hard afrekenen op belastingverhogingen als rechtse kiezers. ‘De meeste linkse politici lijken zich te realiseren dat veel van hun kiezers niet op belastingverhogingen zitten te wachten en proberen die te vermijden, iets wat rechtse politici altijd al moesten doen.’

Cynische conclusie

De cynische conclusie van het COELO-onderzoek zou kunnen zijn dat bestuurders uit electorale overwegingen dreigende begrotingsproblemen zo lang mogelijk moeten negeren. Pas als de lokale problemen zich echt opstapelen en er geen andere uitweg meer is, moeten ze de lokale belastingen in één keer fiks verhogen. Waarschuwing daarbij van de onderzoekers: ‘Kiezers zullen uiteindelijk hun verwachtingen bijstellen als dit te vaak gebeurt.’