Prisoner’s dilemma

U kent wellicht het prisoner’s dilemma. Twee mensen worden opgepakt wegens verboden wapenbezit, en worden er ook van beschuldigd met dat wapen de bank te hebben overvallen. De twee mensen worden afzonderlijk ondervraagd. Als ze allebei blijven ontkennen dat ze de bank hebben overvallen, krijgen ze allebei een lage straf van één jaar cel wegens verboden wapenbezit.

Maar als één van de twee de bankoverval bekent, krijgt hij vrijspraak omdat hij de politie helpt, en krijgt zijn compagnon vijftien jaar celstraf. Als ze allebei de bankoverval bekennen, krijgen ze allebei tien jaar gevangenisstraf. Wat gebeurt er dan?

Als een gevangene vermoedt dat zijn compagnon de bankoverval zal bekennen, dan bekent hij ook, om niet vijftien maar tien jaar cel te krijgen. En als hij vermoedt dat zijn compagnon de bankoverval zal ontkennen, is het ook gunstig om te bekennen, want dan krijgt hij vrijspraak. Het is dus altijd gunstig om de overval te bekennen, ongeacht of ze die bank wel of niet hebben overvallen. En de uitkomst is voor hen samen dan de slechtst mogelijke, namelijk samen twintig jaar gevangenisstraf.

Net zo’n prisoner’s dilemma gaat spelen bij de nieuwe taken die de gemeenten in 2015 krijgen. Het is voor elke gemeente gunstig om net iets minder uit te geven dan ze van het rijk voor die nieuwe taken krijgen. Een klein overschotje kan handig zijn, om een reserve achter de hand te hebben voor als de gemeente de komende jaren per ongeluk iets te veel uitgeeft. Maar als alle gemeenten iets minder uitgeven dan ze van het rijk voor die nieuwe taken krijgen, dan kort het rijk over enkele jaren het budget van die nieuwe taken. Ongeacht of het budget wel of niet te hoog was. Dat is de slechtst mogelijke uitkomst voor alle gemeenten, vergelijkbaar met twintig jaar cel.

De twee gevangenen kunnen hun dilemma oplossen met goed overleg. Als ze kunnen afspreken dat ze de overval blijven ontkennen, dan komen ze weg met één jaar cel. En als een van de twee zich niet aan die afspraak houdt, dan weten de vriendjes van de ander hem wel te vinden! Dus houden ze zich allebei aan die afspraak. Dat krijgt een goede advocaat wel voor elkaar.

Maar wat kunnen gemeenten tegen hun prisoner’s dilemma doen? Hoe kunnen de gemeenten voorkomen dat de budgetten voor de nieuwe taken over enkele jaren verder worden gekort? Het is een onmogelijke opgave om alle 400 gemeenten te laten afspreken om samen precies het budget te geven.

Wat helpt wel? Het enige is simpelweg ontkennen dat ze minder uitgeven dan ze van het rijk krijgen. En dat krijgt een goede boekhouder wel voor elkaar.