'Niet bedeesd achterover leunen'

Apotheker schetst het onheil: de financiële crisis, de economische crisis, de bouwcrisis die de inkomsten uit leges en grondverkopen onder druk zet en de crisis in de overheidsfinanciën die tot forse bezuinigingen leiden met lagere algemene uitkeringen. De financiële ruimte voor nieuw beleid verdwijnt.

‘Die stapeling leidt tot een bestedingscrisis bij de lokale overheid. Je kunt als gemeente niet meer zeggen: wij staan voor een derde deel garant of wij betalen de bibliotheek in dit project want als er zoveel huizen worden gebouwen stijgt straks door ons hogere inwonertal toch wel de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Tweehonderd huizen die je in je gemeente niet kunt bouwen, dat is een grotere klap dan een kleine bezuiniging.’

De politieke speelruimte om de kas te spekken is beperkt. De kosten voor reïntegratie en werklozen worden vermoedelijk alleen maar hoger. ‘Ik weet niet of het kabinet ruimte heeft om de verhoging van de bijstand te compenseren.’

Paradox

Toch mag de sombere analyse volgens Apotheker geen reden zijn voor gemeenten om zich terug te trekken in het gemeentehuis, nu er geen ruimte is voor de klassiek investerende, bouwende en uitbreidende gemeente. Integendeel. ‘De paradox is dat de nieuwe agenda zich juist veel minder dan vroeger leent voor terugtreden. Je moet een investeringsorganisatie bouwen die niet gericht is op groei maar op nieuwe opgaven als kwaliteit, duurzaamheid en leefbaarheid. Dus niet bedeesd achterover leunen.’

Grondrente

Apotheker licht de aanpak toe. ‘In Steenwijkerland zijn negentien openbare en negentien bijzondere scholen. Doordat de gezinnen kleiner worden, krimpt het leerlingenaantal. Je moet dus hergroeperen en herinvesteren om tot nieuwe combinaties te komen. In een oude wijk als Steenwijk-West is het aantal inwoners gedaald van 4500 naar drieduizend. Je kunt echter niet overal zomaar bouwen omdat een derde deel van de gemeente natuurpark is. Dus worden er voor de voetbalvereniging in zo’n dorp die drie grasvelden heeft, twee kunstgrasvelden aangelegd zodat de ruimte van dat ene grasveld gebruikt kan worden voor huizenbouw.’

Ook worden nieuwe instrumenten ontwikkeld. In Steenwijk is bijvoorbeeld de grondrente ingevoerd, een instrument dat - net als de erfpacht vroeger - inwoners in staat grond te krijgen voor een eigen huis. ‘Met de grondrente die 30 jaar hetzelfde blijft, hoeven mensen die een kavel willen kopen niet naar de bank, maar ze kunnen wel in hun eigen dorp bouwen. Dat geldt ook voor bedrijven.’

Die nieuwe rol maakt het werken bij de gemeente lastiger, maar ook interessanter. ‘Je hebt meer een regierol en maakt combinaties, bijvoorbeeld met corporaties. Zij weten hoe je in een gebied moet ondernemen. Je kunt niet meer investeren op basis van groei van de gemeente. Bestuurlijk en ambtelijk moet je ook een attitude hebben om nieuwe configuraties te maken en maatschappelijk vastgoedprojecten te ontwikkelen. We hebben daarmee geadverteerd en jonge mensen van een groot bedrijf kunnen aantrekken die dat zo interessant vinden dat ze bij de gemeente willen werken.’

CV

Hayo Apotheker (Loppersum, 1950) was van 1993 tot 1998 burgemeester van Leeuwarden en in 1998-1999 D66-minister van Landbouw. Sinds 15 februari is hij waarnemend burgemeester van Sneek en per 1 januari 2011 beoogd waarnemend burgemeester van de fusiegemeente Súdwest Fryslân.