Miljoenennota als voortgangsbericht

Prinsjesdag ligt alweer een week achter ons, de dag die gepaard gaat met rituele handelingen en symbolen; de troonrede, de rijtoer, de hoedjes, het koffertje en de Miljoenennota. Ze behoren waarschijnlijk allen tot de verplichte leerstof in inburgeringscursussen of lessen burgerschap.

Miskenning van een hoofddocument

Mijn indruk is dat het belang van de Miljoenennota, het hoofddocument van de dag, minder groot is geworden. En dat is jammer; via www.rijksfinancien.nl is deze nota in bijna boekvorm vol voetnoten, hyperlinks en bijlagen jaarlijks goed raadpleegbaar en blijvend lezenswaardig. 

Met de groei van de overheid en het aantal departementen groeide in de achterliggende eeuw ook de behoefte aan inzicht en overzicht op de bestedingen van het belastinggeld. De minister van Financiën heeft vanaf 1906 gepoogd inzicht te bieden in de rijksfinanciën met een samenvattende (Miljoenen)nota, om zo parlement, pers en publiek op hoofdlijnen te informeren over de gemaakte afwegingen tussen de om vang en ontwikkeling van alle ontvangsten en de toedeling aan de verschillende uitgavendepartementen. 

Gaandeweg bevatte de Miljoenennota ook een analyse van de economische ontwikkelingen en werden de samenvattende over zichten van ontvangsten en departementale uitgaven aangevuld met financiële analyses en nuttige dwarsdoorsnedes. 

De omvang van de nota groeide navenant; 26 bijlagen dit jaar. Om drie redenen is de nota toch wat minder belangrijk geworden. 

Ten eerste worden doorgaans niet op jaarbasis maar ten tijde van regeerakkoorden de grootste beleidsmatige en budgettaire keuzen gemaakt. Zo bezien is de Miljoenennota meer een voortgangsbericht. Het financiële hoofdstuk van het komende regeerakkoord is belangrijker. 

Ten tweede zijn andere documenten rond Prinsjesdag in belang gegroeid. De CPB-cijfers van augustus en bijbehorende koopkrachtplaatjes, de kritische noten van de adviesafdeling Financiën van de Raad van State, klimaatanalyses van het PBL, alle namen toe in gewicht of gaan net vooraf aan de Miljoenennota, die door lekkende belanghebbenden zelden nog nieuws bevat. 

Ten derde, pers en politiek bepalen meer zelf de agenda, kiezen hun eigen topics, die soms geheel los staan van de hoofdlijnen van de rijksfinanciën. De aanstaande benzineaccijnsverhoging, de kosten koninklijk huis en de belastinguitgaven rond fossiele energie trekken meer aandacht en debat dan de hoofdlijnen van de rijksfinanciën. En dat is opmerkelijk. 

Zonder een goed debat over de kaders en hoofdlijnen rond schuld, uitgavenquote, lastendruk verliezen pers en politiek zich in ondergeschikte thema’s en verliezen we de hoofdlijn uit het oog. Of zoals budgetexpert Aaron Wildavsky hierover ooit zei; ‘some butterflies caught, no elephants stopped’. Kortom: lees die nota.

Miljoenennota 2024, Ministerie van Financiën, Den Haag, 2023