Geld lenen lost structureel begrotingstekort niet op

Bijna alle gemeenten lenen geld. Inmiddels loopt de leensom op tot 50 miljard euro. Maar met lenen los je geen structureel begrotingstekort op.  

Niet rooskleurig

De financiële positie van gemeenten zag er al niet rooskleurig uit. Met de coronacrisis daar nog eens bovenop is het voor veel gemeenten moeilijk om hun begroting sluitend te krijgen. Hun inkomsten dalen, hun uitgaven stijgen. Veel gemeenten leenden, omdat ze vanaf half maart als gevolg van corona meer uitgaven hadden en minder inkomsten.

 

Structurele tekorten

‘Als het rijk zijn toezeggingen nakomt en alle coronakosten compenseert, is dit een tijdelijke leenbehoefte’, zegt Jan van der Lei, beleidsmedewerker bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Ook Ricardo Kok van Exilo, een adviesbureau voor gemeenten op het gebied van control, finance en bedrijfsvoering, ziet dat gemeenten nu als gevolg van de coronacrisis met extra uitgaven geconfronteerd worden. ‘De Tozo-regeling [Tijdelijke overbrugginsregeling zelfstandig ondernemers, red.] kost gemeenten veel geld en ze zijn afhankelijk van de bevoorschotting van het rijk. Het kan zijn dat je even leent om de betalingsproblemen op korte termijn op te lossen. Vervolgens gebruik je het geld van het rijk om de lening terug te betalen.’ Van der Lei: ‘Maar daar doorheen loopt een ander probleem; los van corona hebben gemeenten grote structurele tekorten.’

 

Onvermijdelijk

De rente is laag. Helpt lenen om je begroting sluitend te krijgen? ‘Als een gemeente meer uitgeeft dan dat er binnenkomt, is lenen onvermijdelijk. Het lenen op zich is geen groot risico, zeker bij een laag rentetarief, maar het feit dat gemeenten moeten lenen om hun lopende uitgaven te financieren is indicatie dat over het jaar 2020 tekorten gaan ontstaan’, zegt Eric Derksen, manager interbestuurlijk toezicht bij de provincie Gelderland.

 

Rente

‘Een lening is geld dat je later terug moet betalen’, stelt Rogier Schumer van Exilo. ‘Daarmee los je een financieringstekort op, dus geld dat je nodig hebt om te investeren. Maar een begrotingstekort los je er niet mee op.’ Hij legt uit: als een gemeente een begrotingstekort heeft van 10 miljoen euro en om dat tekort te dichten 10 miljoen euro leent, is het tekort niet weg. ‘Het begrotingstekort blijft 10 miljoen. En volgend jaar is het zelfs iets groter, omdat je ook rente moet betalen over de lening.’

 

Grondexploitatie

Bijna elke gemeente leent. Volgens Van der Lei hebben alle gemeenten samen meer dan 50 miljard euro geleend. ‘Voor een financieringstekort hebben gemeenten niet snel een andere keuze’, aldus Kok. ‘Ze hebben geld nodig, bijvoorbeeld voor grondexploitaties. Dat geld kun je ook krijgen door meer belastingen te innen bij de burgers, maar dat is voor de lange termijn. Om te investeren moet je doorgaans lenen.’ In de praktijk lenen gemeenten vooral bij BNG Bank waarvan zij aandeelhouder zijn. Omdat gemeenten een laag risicoprofiel hebben, betalen ze heel weinig rente over hun leningen. Waar een burger die zijn hypotheek tien jaar vastzet zo’n 1,5 procent rente betaalt, betalen gemeenten voor een rentevaste lening van tien jaar hooguit een half procent rente.

 

Exploitatietekort

Voor de bedragen die een gemeente leent geldt geen maximum. ‘Als een gemeente leent om te investeren, moet die investering betaald en afgeschreven worden. De afschrijvingslasten lopen via de exploitatie. En dáár zit een rem’, zegt Van der Lei. ‘Je mag geen exploitatietekort hebben. Als je te veel leent, worden je afschrijvingslasten te hoog. Dat drukt op je lopende uitgaven. Als die druk te groot wordt, voldoe je niet aan de eis van een sluitende begroting.’

 

Schuldquote

Voor de hoogte van de schuld gelden wel signaleringswaarden. De hoogte van de schuld maakt geen deel uit van de toezichtsnorm, maar bij het toezicht op gemeenten kijkt de provincie ook naar
de netto schuldquote. Andere belangrijke financiële kengetallen zijn bijvoorbeeld de belastingen die een gemeente int, grondexploitaties en of een gemeente aan haar financiële verplichtingen kan voldoen.

 

Renterisiconorm

Bij het afsluiten van leningen moeten gemeenten rekening houden met een renterisiconorm. Die ziet toe op spreiding. Als de rentevaste periode van alle leningen van een gemeente in hetzelfde jaar afloopt en de rente is intussen flink gestegen, gaat de gemeente over al die leningen opeens veel meer rente betalen. Dat kan grote consequenties hebben voor de begroting.  Daarom geldt dat het aandeel langlopende leningen dat in een jaar wordt geherfinancierd niet boven de 20 procent van het begrotingstotaal mag uitkomen.

 

Slecht teken

In 2018 hadden 208 van de 355 gemeenten een exploitatietekort, volgens Van der Lei. ‘En meer dan vijftig gemeenten hebben dat drie jaar achtereen. Dat kan niet eeuwig duren. Dat is gewoon een heel slecht teken.’ Derksen zegt: ‘Wij zien steeds minder gemeenten die incidentele tekorten kunnen opvangen vanuit hun reserves. Zeker nu veel gemeenten binnen het sociaal domein ook al worden geconfronteerd met structurele tekorten.’ Rob Timmers, werkzaam bij de provincie Noord-Holland en voorzitter van het ­landelijke Vakberaad Gemeentefinanciën: ‘Ik weet van al mijn collega’s dat zij zich grote zorgen maken over de ontwikkelingen. Het is voor gemeenten een behoorlijke last om elk jaar hun begroting in evenwicht te krijgen. Niet eenmalig vanwege corona, maar structureel. Met lenen los je het niet op.’

 

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr 15 (gratis inlog)