Kritische distantie

Dat afnemende vertrouwen geldt bijvoorbeeld voor beleggers en spaarders die de overheid onvoldoende doortastend zagen opereren als hoeder van markten, door een te ruimhartig – of te laks uitgevoerd – toezichtregime. De wettelijke eisen aan bedrijven en accountants zijn sindsdien dan wel verscherpt, maar te laat.

De recente bankfiasco’s roepen ook de vertrouwensvraag op. Hoe konden ING en ABN Amro/Fortis zo snel veranderen in bijna lekgeslagen mammoettankers? En de meest urgente vraag, waarom hebben parlement en regering, De Nederlandsche Bank (DNB), AFM en andere publieke toezichthouders Icesave en het DSB-fiasco niet kunnen voorkomen? Er worden veel oorzaken genoemd.

De ‘overwinning’ van het kapitalisme en het heilig geloof in liberalisering hebben geleid tot een beperking van de mogelijkheden en de wil om de dadendrang van de financiële sector in te dammen. En veel naïeve geldnemers of beleggers hapten – vertrouwend op publiek toezicht – blind toe. De sterke verdichting in de top van de publieke en private sfeer, waarbij een kleine groep spelers elkaar in wisselende posities ontmoet, is ook geen succesfactor gebleken.

Ex-ministers van Financiën en topambtenaren raakten vervlochten met bankbesturen, wat de kritische distantie mogelijk geen goed deed. Ex-ministers van Financiën Duisenberg, Ruding, Kok, Zalm en Hoogervorst, allen speelden – of spelen – een rol in deze crisis, aan publieke én private zijde. Evenals tal van topambtenaren en andere voormalige bewindspersonen die aan de knoppen kwamen bij banken, AFM, DNB, de Europese Centrale Bank en pensioenfondsen.

En ook in de pensioenwereld en de zorgsector zien we een verdichting van voormalig topambtenaren en politici. Er wordt dan gezegd dat dit toch niet anders kan in een klein land als Nederland, en dat het toch ook onze ‘traditie’ is... En heeft niet ook Frankrijk een sterke verdichting van de politieke en maatschappelijke top, niet zelden jaargenoten van de topopleiding ENA?

Maar moet wat gewoonte is ook zo blijven? Ik denk dat het debat zich op die vraag moet gaan toespitsen. Dan moeten we wel reële alternatieven hebben. Je kunt streven naar een strikte scheiding van private en publieke sferen, zoals voormalig VVDideoloog Frank Ankersmit bepleit, maar dit heeft ook nadelen. Of willen we een massaal komen en gaan van ‘politiek benoemden’, zoals in de VS na presidentverkiezingen gebruikelijk is, waardoor elke 4 of 8 jaar nieuwe verfrissende benoemingen plaatsvinden?

Wie het weet mag het zeggen, graag zelfs – en snel een beetje, alstublieft. De DSB-rapporten komen bijna uit, het debat kan beginnen.