Nieuwe spelregels met rijk nodig

De huidige manier waarop gemeenten in hun inkomsten voorzien, past niet meer bij deze tijd. De financiële afhankelijkheid van het rijk is veel te groot, vindt de Raad voor de financiële verhoudingen. Nieuwe spelregels zijn hard nodig.

In de verkiezingsprogramma’s van diverse politieke partijen is opgenomen dat gemeenten meer belasting moeten kunnen heffen. Dat zou zeker helpen om de afhankelijkheid van het rijk te verminderen en doelmatiger te kunnen werken met overheidsgeld. In het rapport Eerst de politiek, dan de techniek waarschuwt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) ervoor dat een verruiming van het lokaal belastinggebied hooguit één van de bouwstenen is voor een toekomstbestendig stelsel van financiële verhoudingen tussen rijk en gemeenten. Een beslissing daarover kan alleen in samenhang met besluiten over andere gemeentelijke inkomstenbronnen worden genomen.

De huidige financiële verhoudingen tussen rijk en gemeenten voldoen volgens de raad niet meer aan de voorwaarde dat de bekostiging van decentrale taken bijdraagt aan een effectieve en efficiënte afweging van kosten en baten. Dat doet afbreuk aan de legitimatie, slagkracht en wendbaarheid van het lokaal bestuur.

‘Gemeenten kunnen niet goed inspelen op lokale opgaven omdat het financiële stelsel belemmerend werkt.’ De Rfv stelt dat het vertrouwen in de werking van het huidige systeem gering is door diffuse normen en uitgangspunten. Dat vertrouwen moet worden hersteld door een nieuwe set van spelregels waarop betrokken partijen aanspreekbaar zijn.

De verdeling van middelen dient gebaseerd te zijn op herkenbare en transparante normen en uitgangspunten. ‘Selectief winkelen is daarbij geen optie meer.’ Een van de aanbevelingen is gemeenten meerjarige zekerheid te geven over zowel volume als verdeling van rijksmiddelen. Schommelingen in de rijksbegroting werken nu zwaar door in de gemeentebegroting, omdat wordt gewerkt met de systematiek van samen-de-trap, samen-detrap- af. Geeft het rijk bijvoorbeeld minder uit dan begroot, dan krijgen de gemeenten minder uit de rijkskas.

Ad hoc ingrepen
Met dat stelsel is op zich niets mis, maar wel dat het op jaarlijkse basis gebeurt. ‘Dat leidt vaak tot ad hoc ingrepen op de korte termijn. Het gebrek aan stabiliteit ondermijnt een evenwichtig meerjarig financieel beleid van gemeenten. Met als gevolg dat de beoogde beleidsdoelen niet worden gerealiseerd’, stelt de Rfv. Door koppeling aan vierjarige uitgavenplafonds van het rijk in plaats van aan de werkelijke rijksuitgaven komt er meer stabiliteit.

Het rijk stelt zich volgens de Rfv vaak te bemoeizuchtig op, met name bij gedecentraliseerde taken. ‘Er is een sterke tendens naar uniformering en het vastleggen van individuele aanspraken op lokale voorzieningen vanuit de landelijke politiek. Dit perkt de gemeentelijke beleidsvrijheid in.

Daarmee verdwijnt het voordeel van decentralisatie en de bijbehorende doelmatigheidswinst. Gemeenten kunnen dan zelf geen maatwerk meer leveren en kosten en baten niet meer zelf tegen elkaar afwegen. Als het rijk wil dat gedecentraliseerde taken vanuit de algemene uitkering bekostigd worden, dan dient het zich te onthouden van bemoeizucht als het voorschrijven van minimumniveaus.’

Sportparken
Parken en zwembaden kunnen volgens de Rfv het beste uit lokale belastingen worden betaald. De gemeentelijke belastingopbrengst kan ervoor worden verdubbeld, de rijksbelasting kan evenredig omlaag. Verder zouden gemeenten de mogelijkheid moeten krijgen om ‘belastingmaatwerk’ aan hun inwoners te leveren. ‘Inwoners van dorpen of wijken die meer collectieve voorzieningen in de wijk willen dan gemiddeld, betalen dan meer gemeentelijke belastingen dan inwoners in andere dorpen of wijken. Dorpen die zelf het groen onderhouden kunnen minder betalen.’

Lees het hele rapport hier