Financieel toezicht provincies moet strenger

Provincies zijn te terughoudend bij het uitoefenen van het financieel toezicht op de gemeenten. Gemeenten die door verlieslijdende grondexploitaties hun algemene reserve binnen vier jaar niet positief kunnen krijgen, moeten acuut onder curatele komen.

De Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) stelt dat in het vandaag gepresenteerde advies Grond, geld en gemeenten. Preventief toezicht wordt nog te veel als een sanctie ervaren. Dat verklaart volgens de Rfv ook de terughoudendheid bij sommige provincies om het instrument te gebruiken.

Deugdelijke onderbouwing

De Rfv is een voorstander van een andere, ruimere opvatting van het provinciaal toezicht. Naast het uitdelen van het stempel repressief of preventief toezicht mag ook van een toezichthouder worden verwacht dat hij gemeenten wijst op de noodzaak van een deugdelijke onderbouwing van de grondexploitaties. Bij de beoordeling moet de toezichthouder volgens de adviesraad daarom ook kijken naar het realiteitsgehalte van de plannen en deze vergelijken met het ruimtelijk beleid en de prognoses van de provincie en de verwachtingen van andere gemeenten in de regio. Bij tegenstrijdigheden is dat voor de provincie voldoende reden de gemeenten daarop aan te spreken en als toezichthoudende overheid stringenter op te treden.

Interventieladder

Preventief toezicht moet volgens de Rfv niet als sanctie worden gezien maar als een instrument om te waarborgen dat wordt gewerkt van een financieel gezonde positie van de gemeente. Om dat te bereiken pleit de Raad voor meer maatwerk in het financieel toezicht. Zo moet worden voorkomen dat, anders dan nu, de gehele gemeentelijke begroting meerjarig onder preventief toezicht komt te staan, enkel vanwege een negatieve algemene reserve als gevolg van het grondbeleid.

De Raad beveelt daarom een interventieladder aan. Gemeenten met een negatieve algemene reserve als gevolg van tegenvallende grondexploitaties die dat niet binnen het tijdsbestek van de meerjarenbegroting (0-4 jaar) kunnen oplossen, komen onder preventief toezicht. Die gemeenten dienen met een plan van aanpak te komen dat voorziet in de sanering van het tekort binnen tien jaar. Na goedkeuring van het plan door de provincie beperkt het preventief toezicht zich primair tot het tot uitvoering brengen van dat plan.

Aanvullende uitkering

Als na de periode van tien jaar onverhoopt nog steeds sprake is van een negatieve algemene reserve, kan de gemeente onder strikte voorwaarden na die tien jaar in aanmerking komen voor een sanering van dat tekort, via een aanvullende uitkering. Voorwaarde is dat de lopende begroting – los van de grondexploitatieverliezen – structureel in evenwicht is en de gemeente in de periode van het preventief toezicht heeft meegewerkt aan het saneren van de grondexploitatie en via de verhoging van de onroerendezaakbelasting en de verlaging van het voorzieningenniveau een maximale inspanning heeft geleverd aan het oplossen van het probleem.

De resterende vraag is dan of de gemeente, gezien de marktomstandigheden, zelf in staat is de resterende negatieve algemene reserve alsnog aan te vullen, of dat er sprake is van een structureel probleem.