Gemeentefonds moet helemaal op de schop

Gemeenten moeten zich niet laten uitspelen in de strijd om extra geld om begrotingstekorten te dekken. Ze moeten zich verenigen en eisen dat het gemeentefonds niet wordt gerepareerd, maar totaal wordt geherstructureerd. Met deze oproep is de begin maart gestarte revolte van de Enschedese raad een nieuwe fase ingegaan.

Structurele weeffout

Begin maart, voor de coronacrisis, stelde de raad van Enschede aan alle gemeenten gratis een instrument beschikbaar, waarmee inzichtelijk kan worden gemaakt welk deel van het gemeentelijk tekort op conto van ‘Den Haag’ komt. Enschede riep alle gemeente op het instrument toe te passen. Daar is grote belangstelling voor, vertelt initiatiefnemer Joost Nijhuis, VVD-raadslid in Enschede en lid van de Enschedese Rekeningen Commissie. Bijna 130 gemeenten hebben interesse getoond en bijna 40 gemeenten hebben het instrument inmiddels toegepast. De uitkomsten ervan moeten in Enschede nog worden geanalyseerd. Enschede wil dat zo veel mogelijk gemeenten het instrument alsnog gaan toepassen, zodat met een representatief beeld ‘Den Haag’ duidelijk kan worden gemaakt dat sprake is van een structurele weeffout in de financiering van gemeenten. Met zo’n benchmark hoopt Enschede de minister te bewegen tot herstructurering van het gemeentefonds.

Verscherpt

En toen kwam corona ‘en dat heeft alle verscherpt’, aldus Nijhuis. Bijna 90 procent van de gemeenten verwacht financiële problemen, zo bleek eind vorige maand uit onderzoek van EenVandaag en de VNG. Tekorten lopen op door onder meer extra uitgaven vanwege ‘corona’ en derving van inkomsten uit onder andere parkeergeld en toeristenbelasting. Daarnaast lopen aanvragen voor bijstandsuitkeringen fors op. Zorgen maakt Nijhuis zich over alle acties van (groepen) gemeenten die nu om extra geld vragen. Zoals de vijftien steden die ruim een miljard van het rijk willen om de verdere tweedeling in de steden tegen te gaan. En zoals de actie van de Renkumse wethouder Marinka Mulder om de gevolgen van de noodzakelijke lokale bezuinigingen in kaart te brengen, in de hoop dat het rijk hierdoor met extra geld over de brug komt. En de vele brandbrieven van de afgelopen tijd van (groepen) gemeenten die het rijk om extra geld vragen.

Symptoombestrijding

‘Gemeenten moeten zich verenigen in de strijd en zich niet tegen elkaar laten uitspelen’, vindt Nijhuis. Bovendien gaat het in zijn ogen bij de genoemde acties op symptoombestrijding, terwijl er structureel iets mis is. Dat moet worden gerepareerd. ‘Anders hebben gemeenteraden straks helemaal niets meer te zeggen over de besteding van het geld.’ Te veel ligt nu al vast vanwege wettelijke verplichtingen. Gemeenteraden hebben daardoor steeds minder in de melk te brokkelen. Als dat nog langer doorgaat, tast dit steeds meer de lokale democratie aan, betoogt Nijhuis. Snijden in het klassieke takenpakket, waartoe veel gemeenten zich nu toe genoodzaakt zien, tast bovendien de leefbaarheid en sociale cohesie van gemeenten aan. Daar moet een einde aan komen.

Totale herstructurering 

Was de insteek van de Enschedese raad aanvankelijk nog om een reparatie van het gemeentefonds te bewerkstelligen, nu gaat het om een totale herstructurering. Er moet een separaat fonds komen voor de Wmo en de jeugdzorg, vindt Enschede. De gelden daarin moeten worden geoormerkt. Alleen het budget voor de klassieke taken moeten via het gemeentefonds worden verdeeld. Het belastinggebied voor gemeenten moet worden vergroot. De extra uitgaven van gemeenten en derving aan inkomsten, veroorzaakt door de coronacrisis, moeten door het rijk voor de volle honderd procent worden vergoed.

Een brief waarin Enschede pleit voor herstructurering van het gemeentefonds wordt waarschijnlijk naar de vaste Kamercommissie van Binnenlandse Zaken gestuurd, die op 2 juli een Algemeen Overleg heeft over de financiële verhoudingen. De Kamer debatteert dan onder meer over herijking van het gemeentefonds.