Gemeentefonds herverdelen? Nu even niet!

Wethouders financiën van de grote steden smeedden het statement tijdens een door Ernst & Young en de Bank Nederlandse Gemeenten georganiseerde bijeenkomst over duurzaam financieel beleid. De lokale bestuurders vragen het kabinet in een brief de herverdelingsoperatie uit te stellen. VVD’er Sander Dekker, portefeuillehouder in de gemeente Den Haag, is één van de ondertekenaars. ‘Er komen enorme bezuinigingen op de gemeenten af.

Daarnaast staan er grote decentralisaties van taken - jeugdzorg, Awbz, Wet werken naar vermogen - voor de deur, waarbij we als gemeenten forse taakstellingen voor onze kiezen krijgen. Nu daaroverheen ook nog eens een discussie voeren over de herverdeling van het gemeentefonds, is niet verantwoord. Dat is de reden dat we het kabinet verzoeken de operatie uit te stellen tot na de afronding van de decentralisaties. Prioriteit nu is daaraan een verantwoorde invulling te geven’, aldus de VVD-wethouder.

Aanleiding tot de herverdeling van het gemeentefonds is dat er in de loop der jaren een scheefgroei is ontstaan tussen de uitgaven van de gemeenten en de inkomsten. Twijfel is er ook of de G4 - Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag - niet te zeer worden bevoordeeld met een vast bedrag. Hoe de herverdeling van de 18,4 miljard euro op individueel niveau uitpakt, wordt momenteel onderzocht door Cebeon. Pas in mei 2012 komt daar duidelijkheid over.

 

Tegenvallers

 

Gemeenten staan onder grote financiële druk. Ze hebben niet alleen te maken met rijksbezuinigingen, maar ook met flinke tegenvallers op de bijstand en de grondexploitatie. Veel gemeenten zijn genoodzaakt fors af te waarderen op hun vastgoed. Dat zijn volgens de wethouders enorme opgaven om het hoofd te bieden. Een herverdeling van de algemene uitkering levert veel gemeenten naar verwachting opnieuw een financiële tegenvaller op.

Volgens Dekker leidt een herverdelingsoperatie tot eindeloze discussie tussen gemeenten. ‘Tussen gemeenten die erop vooruit gaan en die erop achteruit gaan. Dat moet je niet willen in een tijd dat gemeenten elkaar juist nodig hebben; ze zullen moeten samenwerken om de extra taken die ze van het Rijk en de provincies krijgen goed te kunnen uitvoeren’, zegt hij. ‘Het voornemen om het gemeentefonds te herverdelen, is aangezwengeld in een economisch gunstige tijd. Het probleem toen was: wie krijgt er wat meer meer, wie wat minder meer. Kijk, als de koek groter wordt, is de discussie over een herverdeling gemakkelijker. Maar als die koek kleiner wordt, is aanpassing van de verdeling lastiger. Dan zet je gemeenten bewust tegen elkaar op. Juist nu is gemeentelijke solidariteit heel belangrijk.’

Dekker benadrukt nog maar eens dat de prioriteit van gemeenten echt ligt bij het geven van een goede invulling aan de decentralisatie. ‘We moeten voorkomen dat mensen, gezinnen als gevolg van die decentralisaties tussen de wal en het schip raken. Daar moeten we vol onze aandacht op richten en niet een bestuurlijke discussie aangaan over een herverdeling van het gemeentefonds. Voor het kabinet zou dat hetzelfde moeten zijn.

Die decentralisaties leveren bezuinigingen op die premier Rutte en minister De Jager nodig hebben om die besparing van 18 miljard euro te halen. Die hele herverdeling levert ze geen euro op, want de omvang van het gemeentefonds blijft gelijk.’ Wanneer dan wel het moment is om met de herverdelingsdiscussie te beginnen? Dekker: ‘Na 2014, misschien nog wel iets later. De decentralisatie van de jeugdzorg begint immers dan pas.’

Verdeeld

 

Op een eerste, door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) deze week georganiseerde consultatiebijeenkomst voor bestuurders en ambtenaren in Helmond (zie ook ‘Zoveelste aanval op onze autonomie’), liepen de meningen over het moment van invoering van de herverdeling uiteen. Een meerderheid, aangevoerd door de Bossche directeur financiën Leo Nelis, pleit voor uitstel met nagenoeg dezelfde redenen als de wethouders van de 100.000+-gemeenten. ‘Een dergelijke operatie in zo’n kwetsbare periode legt een te groot beslag op onze capaciteit’, aldus Nelis.

‘Onze risico’s worden door de decentralisatie van taken veel groter en we zullen alle zeilen moeten bijzetten om het geheel te beheersen.’ Voordeel van uitstel is volgens hem bovendien dat de conjunctuur dan mogelijk beter is.

Anderen, zoals de financiënwethouders Hans Vereijken (Laarbeek) en Wouter Kolff (Nieuwegein), hebben geen moeite met een eerdere herverdeling. ‘Ik heb het liever in één keer’, aldus Kolff. ‘Anders moet ik over 2 jaar nog weer eens reorganiseren.’

Ook Vereijken is niet gevoelig voor het argument te wachten met de herverdeling tot rustiger tijden. ‘Er is nooit een goed moment’, zegt hij. Als blijkt dat de huidige verdeling van de algemene uitkering niet eerlijk is, dan moet deze worden aangepast. Gemeenten voor wie die operatie fors nadelig uitpakt, zouden wat Vereijken betreft een langere overgangsregeling moeten krijgen. ‘Smeer dat uit over 8 in plaats van over 3 jaar, zoals dat met de invoering van het btw-compensatiefonds ook is gedaan.’

Deze maand zijn er nog drie regionale bestuurdersbijeenkomsten in Apeldoorn (25 oktober), Den Haag (26 oktober) en Groningen (31 oktober). Medio november neemt het VNG-bestuur naar aanleiding van de consultaties een standpunt in over het kabinetsplan.