De ambitie en de maat

Een schrijnende affaire die zich jaren voortsleept, ouders die onterecht de misère in worden geduwd en een meedogenloze Belastingdienst. Vrijwel iedereen is het erover eens dat het toeslagenstelsel niet werkt. 

Ooit werd de Belastingdienst juist gezien als de ideale partij om het uitdelen van toeslagen op zich te nemen – de geraffineerde organisatie die het Nederlandse bedrijf draaiende hield door gemiddeld een miljard euro per dag te innen. Maar uitdelen bleek een heel andere taak dan innen. Een Bulgarenfraude, ict-debacle en mislukte vertrekregeling later en zowel de Belastingdienst als het toeslagenstelsel bevindt zich in een crisis.

De rijksoverheid is inmiddels bezig met het zoeken naar alternatieven voor het toeslagenstelsel en waarschijnlijk krijgen gemeenten een grotere rol. De ‘decentralisatie van toeslagen naar gemeenten’ (zo genoemd in het IBO Toeslagen van begin dit jaar) is een van de heftigere opties en zou een ‘zeer ingrijpende decentralisatie’ zijn. Bij het woord ‘decentralisatie’ zal bij velen een rilling over de rug lopen en terecht, want het zou tragisch zijn om gemeenten met zo’n enorme klus op te zadelen terwijl ze nog te kampen hebben met de vorige decentralisaties. Het imago van de ideale partij om de toeslagen op zich te nemen, de gemeenten die dicht bij hun bewoners staan, zou net zo radicaal kunnen veranderen als bij de Belastingdienst.

De kwestie lijkt nog niet actueel omdat er waarschijnlijk minstens twee kabinetsperiodes overheen gaan voor er een nieuw stelsel is. Maar precies omdat gemeenten dagelijks te maken hebben met de gevolgen, is het belangrijk dat zij inspraak hebben. De mensen die hulpbehoevenden bijstaan, niet de hoge ambtenaren, weten wat een burger aankan.

Gemeenten moeten niet te veel willen, hoe graag zij om welke redenen dan ook de verantwoordelijkheid op zich willen nemen. Zij moeten ook niet te weinig willen, hoe moeilijk het misschien ook is om in tijden van wereldwijde crises, sociale malaise, problematische begrotingen en voortdenderende technologie op zoiets abstracts en toekomstigs te blijven letten. Zodra een richting is gekozen kan het moeilijk zijn die te corrigeren.