40 miljoen euro minder voor G4

De vier grote steden krijgen vanaf volgend jaar 40 miljoen euro minder van het rijk. Dat is een van de belangrijkste consequenties van de herijking van het gemeentefonds door het rijk.

Uit vertrouwelijke stukken blijkt dat de G4 – Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag – in de nieuwe opzet van het gemeentefonds per 2015 te maken krijgen met een afschaffing van het grootstedelijke vaste bedrag uit de algemene uitkering. Het vaste bedrag voor de vier grote steden gaat van 600 naar 450 miljoen euro. In plaats daarvan krijgen ze straks een zogeheten schaalbedrag per huishouden. Dat compenseert het verlies aan het vaste bedrag deels, maar al bij al gaan schieten ze er samen ruim 40 miljoen euro bij in.

Kazernegemeenten
Voor de vier grote steden betekent de herijking gemiddeld een tekort van ongeveer 18 euro per inwoner. Uit de conceptstukken van de beheerders van het gemeentefonds, de ministeries van Binnenlandse Zaken en Financiën, blijkt dat de 100.000+ gemeenten (zonder de vier grote steden) er bij de herijking per inwoner iets op vooruitgaan. De middelgrote gemeenten daarentegen moeten rekening houden met gemiddeld 5 euro per inwoner minder.

Ook gemeenten met een kazerne binnen hun grenzen zullen even moeten slikken. Die worden na 2015 namelijk gekort op de algemene uitkering. In de huidige situatie tellen alle slaapplaatsen in de kazernes mee in de gemeentelijke woningvoorraad en daarmee bij de verdeling van het gemeentefonds. Straks – na de overgang naar het systeem van de Basisadministratie Adressen en Gebouwen – tellen voor de verdeling van het gemeentefonds slechts nog de gebouwen mee waarin de gebruikers zijn gehuisvest. De gedachte is dat kazernegemeenten in het verleden te veel zijn gematst.

Doorschuiven
De wijzigingen in de verdeling van het gemeentefonds die in volgend jaar ingaan, zijn overigens slechts het begin van de operatie en bestrijken niet meer dan een kwart van de uiteindelijke herijking. De rest van de exercitie, zoals de herijking van de clusters Werk en Inkomen, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stadsvernieuwing en brandweer zijn doorgeschoven naar 2016. De informatie over herverdeling van deze clusters volgt naar verwachting nog wel dit jaar.

Gegevens per gemeente zijn door de fondsbeheerders nog niet naar buiten gebracht. Dat gebeurt naar verluidt pas na terugkoppeling van de reacties van de betrokkenen aan de onderzoekers. De meeste gemeenten zitten na de herverdeling van het gemeentefonds tussen de 9 euro nadeel en 24 euro voordeel per inwoner.

Gemeenten met een hogere opbrengst uit zogeheten Overige Eigen Middelen (dividend en inkomsten uit de grondexploitatie) krijgen niet te maken met een correctie. Bij de start van de herijkingsoperatie was dat nog wel de bedoeling. Gemeenten met relatief veel inkomsten uit (voormalige) nutsaandelen en grondverkopen, vreesden geruime tijd voor een afroming via de algemene uitkering. Ze kunnen gerust zijn.

Platteland
Begin deze maand zijn enkele financieel specialisten van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de G4, de G32, de middelgrote gemeenten en de tien kleine platte landsgemeenten (P10) in vertrouwen ingelicht over de voornemens.

Meicirculaire
De VNG-commissie financiën komt op 13 februari in een extra vergadering bijeen om over de voorgestelde herijking te praten. In maart en april worden de cijfers geactualiseerd naar de begrotingscijfers 2014 – de huidige gegevens zijn gebaseerd op de begroting 2010. In april worden er informatiebijeenkomsten voor de gemeenten georganiseerd en gaat er een brief naar de Tweede Kamer. De bedoeling is dat in de meicirculaire de einduitkomsten worden gepubliceerd.

Einde aparte positie grote steden
De Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) concludeerde ruim vijf jaar geleden voorzichtig dat de G4 geen objectief bedrag uit het gemeentefonds ontvangen - jaarlijks strijken zij zo’n vier miljard euro op. Het verdeelstelsel van het gemeentefonds is in principe objectief. De verdeling kent 60 verdeelcriteria, zoals inwonertal, woningbestand en oppervlakte.

Het is voor gemeenten moeilijk de verdeling door middel van beleid in hun voordeel te beïnvloeden. Die grote objectiviteit van de verdeling geldt echter niet voor de vier grootste gemeenten. Samen verdelen die een kwart van het totale gemeentefonds. Zij kregen in 1997 een aparte positie. De verdeling van het gemeentefonds is op een andere manier tot stand gekomen dan voor de rest van de gemeenten, waardoor ze niet te vergelijken zijn met de overige gemeenten. Dat was volgens de Rfv – en dus nu ook volgens de fondsbeheerders – achterhaald.