Gemeenten financieel klem door zorgtaken

Sinds gemeenten verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van taken op het gebied van jeugd, werk en zorg hebben ze steeds meer moeite om rond te komen. Hoewel er sinds 2015 sprake is van een lichte opleving vanwege economisch herstel, is de verwachting dat het er niet beter op wordt.

Dat blijkt uit de Benchmark Nederlandse Gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. Uit die vergelijking van de financiële kengetallen van alle gemeenten van 2008 tot en met 2017 wordt duidelijk dat de gemiddelde solvabiliteit, het financiële kengetal voor de mate waarin gemeenten in staat zijn om aan hun financiële verplichtingen te voldoen, als gevolg van de recessie ging van 42 procent in 2009 naar 35 procent in 2017.

Jeugdhulp

Die verdere daling is volgens BDO een direct gevolg van de invoering van het ‘sociaal domein’ in 2015. Gemeenten kunnen de taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning (Wmo), jeugdhulp en ondersteuning van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt – met gemiddeld bijna 40 procent van de totale begroting veruit de grootste uitgavepost – financieel nu nog maar nét dragen.

Preventief toezicht

Door tekorten in het sociaal domein staan de gemeentelijke financiën onder druk. Veel gemeenten kunnen de begroting maar moeilijk sluitend krijgen. De nieuwe taken sinds 2015 zijn volgens de onderzoekers het belangrijkste financiële zorgenkindje. ‘Hoewel het aantal gemeenten onder preventief toezicht van de provincie nu nog gering is, kan dat flink stijgen door deze ontwikkeling’, waarschuwen ze.

Schrappen voorzieningen
‘Veel gemeenten hebben tekorten in het sociaal domein en dus moeten ze keuzes maken”, zegt Frank van der Lee, partner en onderzoeker bij BDO. ‘Dat kan zowel door deze uitgaven terug te dringen als te schrappen in de overige uitgaven en voorzieningen van gemeenten. Beslissingen vooruitschuiven lijkt geen optie gezien de huidige financiële positie van veel gemeenten.’

De totale uitgave van gemeenten op het sociaal domein bedroeg in 2017 ruim 24 miljard euro. Per inwoner is dat gemiddeld 1.400 euro per jaar. Hoe groter de gemeente, hoe hoger de gemiddelde uitgaven per inwoner worden, zo blijkt uit de analyse. Gemeenten hebben voor dit jaar in totaal 22,6 miljard euro hiervoor begroot.

Multiproblematiek

Gemeenten tot en met 20.000 inwoners zitten het best bij kas. Gemeenten met 50.000 tot 250.000 inwoners hebben het financieel een stuk zwaarder. Bij de grootste gemeenten (vanaf 250.000 inwoners) is het beeld wisselend, maar steekt de solvabiliteit gunstig af ten aanzien van de categorie daaronder.
Een verklaring voor de relatief lage solvabiliteit van gemeenten tussen de 50.000 en 250.000 inwoners is dat die gemeenten groot genoeg zijn om te maken te hebben met de multiproblematiek die grote steden met zich meebrengen. Ze zijn daarentegen te klein om in aanmerking te komen voor de budgetten die de grootste gemeenten ontvangen van het rijk om dit soort problematiek aan te pakken.

Hogere belastingen
Kleinere gemeenten doen het over het algemeen financieel beter, maar ze heffen gemiddeld ook hogere lokale belastingen. Dat betekent volgens de onderzoekers dat veel grotere gemeenten hier nog kansen laten liggen. Uit de cijfers blijkt dat gemeenten over het algemeen voorzichtig zijn met het verhogen van lokale belastingen om de (toekomstige) tekorten op te vangen; de lokale lasten zijn het afgelopen jaar namelijk vrijwel niet gestegen.