Fast follower Postbank

Dat lijkt heel verstandig, zo’n enquête, want er waren vroeger goed werkende overheidsdiensten die teloor zijn gegaan toen ze werden verzelfstandigd. Hier vallen lessen te leren, zou je denken.

Een voorbeeld is natuurlijk de Postbank. ‘De giro kost u elke week alleen een beetje speek’, aldus Koot in een reclame voor de Postbank.  En ooit leek het inderdaad zo: de diensten van de Postbank waren gratis. Beter gezegd: werden betaald uit de rente die niet werd vergoed op de girorekeningen. Dat was nog in de tijd dat de Postbank voor ’15 miljoen mensen, op dat kleine stukje aarde’ wilde werken.

In de monografie ´Blauw Bloed´, opkomst en ondergang van de Postbank’ beschrijft ex-Postbank medewerker Wichert van Engelen de roerige geschiedenis van de Postbank en haar voorlopers. Het is een mooie en enthousiaste beschrijving van de geschiedenis van het voormalige staatsbedrijf. Aan het begin van de twintigste eeuw richtte de Nederlandse overheid twee banken op: de Postcheque- en Girodienst en de Rijkspostspaarbank. De een om het betalingsverkeer te reguleren, de ander om de spaarzin onder de armere burgers te stimuleren.

De organisaties blonken uit in het verzorgen van massale processen: overboekingen voor de al maar groeiende klantenkring. Toen de loonzakjes verdwenen en het loon werd uitbetaald op een betaalrekening, profiteerden ze door het toenemend aantal overschrijvingen en spaarrekeningen. Lange tijd keken 'echte' bankiers een beetje neer op deze bedrijven, die samen met de Giro Amsterdam in de jaren tachtig zouden samensmelten tot de Postbank.

Fascinerend is dat de geschiedenis van de Postbank een voorbeeld lijkt van het falen van de 'markt'. De overheid zette een succesvolle organisatie neer, met zeer gemotiveerde medewerkers, die niet te beroerd waren om het hun klanten naar de zin te maken. De winstgevendheid was dik in orde en er werden zeer innovatieve bankprodukten ontwikkeld: telebankieren, het automatiseren van massale bedrijfsprocessen en andere innovaties.

Een commerciële partij nam de rol van de overheid over en binnen vijftien jaar was de dienstverlening naar de knoppen, waren de klanten ontevreden en de medewerkers niet meer gemotiveerd. De Postbank wilde ook niet meer innovatief zijn, maar een ´fast follower´. ´Laat een ander maar de moeilijke uitvindingen doen, als het wat wordt, nemen wij het wel over´, beschrijft Van Engelen de nieuwe bedrijfscultuur.

Is er dan niet goed gegaan sinds de Postbank in commerciële handen is terecht gekomen? Jawel hoor. de áándeelhouderswaarde - die is aanzienlijk gestegen. 

Waarom is het toch geen goed idee, om die enquête van Eerste Kamerlid Schuurman uit te voeren en te onderzoeken waarom organisaties zoals de Postbank ten onder gingen zodra ze in commerciële handen terecht kwamen? Omdat het tijdsverspilling is. Want vroeger komt niet meer terug. De aanbevelingen uit zo’n onderzoek houden in het huidige tijdsbestek geen stand. De tijdgeest, de technologie, de verwachtingen over de overheid: het is allemaal anders geworden.

Daarnaast zijn politici bang geworden om verantwoordelijkheid te dragen voor grote, uitvoerende organisaties. Want zodra er iets misgaat, worden zij naar de Kamer geroepen en verschijnen er negatieve berichten in de media. Angst voor negatieve beeldvorming is misschien nog wel een belangrijkere reden voor ‘verzelfstandiging’ en ‘in de markt zetten’, dan een of andere neoliberale marktideologie.

De conclusie van de Schuurman-enquête zal zijn dat de privatisering vaak geen goede zaak is geweest. Maar wie zegt dat het goed zou zijn gegaan als de Postbank in overheidshanden was gebleven? Alles verandert, zo leert ons de geschiedenis. En soms niet ten goede.   

Paul Lensink

Titel: ´Blauw Bloed´, opkomst en ondergang van de Postbank.

Auteur: Wichert van Engelen

Uitgever: Pearson Education Benelux bv

ISBN: 978 90 430 1843 2