EU slagvaardig de crisis te lijf

De Europese Unie toonde zich tijdens de financiële crisis een slagvaardige organisatie. Afzonderlijke lidstaten die probeerden nationale belangen voorrang te geven boven het grotere, gezamenlijke Europese belang, werden door EU-instituties succesvol op de vingers getikt.

Dat concluderen zes onderzoekers die de EU-besluitvorming in de periode van september 2008 (toen de kredietcrisis zich aandiende) tot april 2009 onder de loep namen. Zij deden dit onderzoek voor de Master of Public Administration-opleiding. Voor de studie werden onder meer wetenschappers, diplomaten, crisisdeskundigen en europarlementariërs geïnterviewd. De vaak gehoorde stelling dat de inmiddels tot 27 lidstaten gegroeide EU in haar besluitvorming almaar stroperiger wordt, weerleggen de onderzoekers.

Ter illustratie: de eerste tekenen dat de kredietcrisis ook Europa zou raken, waren er grofweg in september. Tot dat moment dacht Europa nog dat de kredietcrisis een louter Amerikaans probleem was. Al op 12 oktober kondigen de eurolanden een gemeenschappelijk actieplan aan: ze gaan hun banken en financiële instellingen ondersteunen. Dit plan wordt gezien als een keerpunt in de aanpak van de financiële crisis.

De crisisbeheersing op Europees niveau komt volgens de onderzoekers vooral tot uitdrukking in het feit dat de Europese Raad (de regeringsleiders) veel vaker dan gebruikelijk bijeenkwamen (zie kader ‘Veel meer topoverleg’). Soms mochten alle regeringsleiders aanschuiven, soms kwam een select aantal regeringsleiders bijeen.

Leider

De besluiten op deze toppen waren van grote invloed op het handelen van de Europese Commissie en de Raad van Ministers. De grote landen (Frankrijk, Duitsland, Engeland) domineerden de EU-besluitvorming. ‘De leiders van de grote landen namen initiatieven, bepaalden welke landen bij de vergadering aanwezig mochten zijn en stelden de agenda vast’, zegt Peter Bolderheij, een van de onderzoekers.

Vooral de Franse president Nicolas Sarkozy toonde zich een leider. In het tweede halfjaar van 2008 was Frankrijk EU-voorzitter, maar ook na de jaarwisseling toen Tsjechië voorzitter was, bleef Sarkozy de leidersrol vervullen. Ook de Duitse regeringsleider Angela Merkel was dominant, maar minder prominent dan haar Franse collega.

Volgens de onderzoekers komt Nederland in de pikorde naar voren als ‘grootste kleine land’. Dit werd afgemeten naar het wel of niet aanwezig mogen zijn tijdens bijeenkomsten.

Correctie

Dat er ook beperkingen aan de macht van de grote landen in EU-verband zitten, tonen de onderzoekers aan door te wijzen op het feit dat Sarkozy ondanks zijn dominante positie bakzeil moest halen toen hij protectionistische maatregelen voor de Franse auto-industrie aankondigde. ‘Als het om concrete maatregelen gaat, zie je dat alles op Europees niveau is afgestemd’, zegt Bolderheij. ‘En als landen buiten de paden dreigden te gaan, zoals Frankrijk maar ook Ierland dat op eigen houtje spaartegoeden garandeerde, werd op Europees niveau gecorrigeerd.’

Dat correctiemechanisme is overigens niet afgerond, want Eurocommissaris Neelie Kroes onderzoekt nog diverse reddingsoperaties, onder andere de nationalisatie van Fortis door de Nederlandse regering. De grote vraag is wat er van de EU-crisisbeheersing terecht zou zijn gekomen als er geen leiders waren opgestaan. ‘Die vraag is niet te beantwoorden’, zegt Bolderheij. ‘Maar in tijden van crisis staan er bijna per definitie leiders op.’

Voor de Europese Centrale Bank hebben de onderzoekers lovende woorden: ‘De ECB heeft waarlijk een vloed van beleidsbeslissingen - meer dan vijftig formele besluiten - genomen.’ Ook wordt de ‘zichtbaarheid’ van ECB-voorzitter Jean Claude Trichet geroemd. De onderzoekers is niet gebleken dat de ECB door de crisis haar onafhankelijke rol heeft verloren, hoewel ze ook niet uitsluiten dat achter de schermen de grote landen invloed probeerden uit te oefenen.

Kritische woorden richten de onderzoekers aan het adres van de voorzitter van de Europese Commissie Barroso: ‘Zowel pers als experts stellen dat hij veel meer had kunnen maken van zijn voorzitterschap in crisis.’

Voor volledige studie zie: www.binnenlandsbestuur.nl/euslagvaardig

Veel meer topoverleg

Normaal gesproken komt de Europese Raad één à twee keer per voorzittersperiode van zes maanden bijeen. In de periode september 2008-april 2009 kwamen de regeringsleiders veel vaker bijeen.

• Begin oktober: minitop van Frankrijk, Italië, Duitsland en Groot-Brittannië. Trichet, president van de Europese Centrale Bank en Barosso, voorzitter van de Europese Commissie zijn erbij

   

• Midden oktober: top met alle eurolanden plus Groot-Brittannie. Sarkozy (Frankrijk is EU-voorzitter) en Barroso presenteren reddingsplan

   

• Eind oktober: De Europese Commissie presenteert een Europees actieplan, Eurocommissaris Kroes zegt toe soepel om te gaan met mededingingsregels

   

• Eind november: EU-top met alle 27 regeringsleiders. Pleidooi voor een sterkere rol van het IMF en meer toezicht op financiële markten. Enkele dagen later presenteert de Europese Commissie een herstelplan.

   

• Midden december: EU-top over herstelplan ter waarde van 200 miljard euro Begin januari: Tsjechië is inmiddels EU-voorzitter, maar Sarkozy organiseert een conferentie over de toekomst van het kapitalisme

   

• Februari 2009. Minitop in Berlijn op initiatief van van Merkel. Onderwerp: protectionisme en sterker toezicht op financiële markten. Niet uitgenodigde kleine(re) lidstaten zijn boos over de in hun ogen vele onderonsjes van de grote landen

   

• Begin maart: EU-top. De lidstaten gaan akkoord met anti-protectionisme-maatregelen. Sarkozy wordt op z’n vingers getikt voor z’n protectionistische plannen

   

• Midden maart: EU-top met alle 27 regeringsleiders.