‘Hak in woud uitkeringen aan gemeenten’

Naast de algemene uitkering krijgen gemeenten via onder meer de decentralisatie-uitkering, de integratie-uitkering en de verzameluitkering geld van het rijk. Aangeraden wordt de laatste twee regelingen af te schaffen en de decentralisatie-uitkering om te dopen tot bijzondere fondsuitkering.

Dat advies komt van onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen, de Vrije Universiteit en de Universiteit Maastricht die in opdracht van Binnenlandse Zaken en Financiën het huidige uitkeringsstelsel tegen het licht hield. Dat stelsel is niet alleen steeds rommeliger geworden, de Algemene Rekenkamer bestempelde in 2019 en 2020 bepaalde uitkeringen als onrechtmatig omdat er bestuurlijke afspraken aan waren verbonden. En dat mag wettelijk gezien niet.

Overbodige beperking

De onderzoekers stellen voor de integratie-uitkering op te doeken. Die is in principe tijdelijk en wordt op een gegeven moment opgenomen in de algemene uitkering (het gemeentefonds). Voor decentralisatie-uitkeringen geldt dat niet. Omdat volgens de onderzoekers de reden om voor een bijzondere uitkering te kiezen heel goed ook een niet-tijdelijk karakter kan hebben, lijkt tijdelijkheid ‘een overbodige beperking.’ Die kan dus net zo goed worden afgeschaft. Zo doende wordt het verschil tussen integratie- en decentralisatie-uitkeringen nog kleiner en hoeft slechts één van beide te blijven bestaan: de decentralisatie-uitkering.

Verkeerde verwachtingen

Maar om het algemene middelen karakter daarvan te verduidelijken zou die de naam bijzondere fondsuitkering kunnen krijgen. De naam decentralisatie-uitkering is volgens de onderzoekers onduidelijk en kan daarom ‘verkeerde verwachtingen’ wekken. Alle fondsuitkeringen vloeien in de algemene middelen van de ontvanger. Er zijn geen voorwaarden aan verbonden en er zit geen bestedingsverplichting aan. En net als de algemene uitkering, moet de hoogte van de bijzondere fondsuitkering niet door de ontvanger te beïnvloeden zijn. Dat moet veel helderder dan nu worden omschreven.

De specifieke uitkering – rijksgeld geoormerkt voor een bepaalde bestedingsrichting – laten de onderzoekers goeddeels ongemoeid, behalve dat het rijk op voorhand meer rekening moet houden met de verantwoordings- en controlelasten voor de ontvangers.

Niet afwachten

Verder adviseren de onderzoekers dat de minister van Binnenlandse Zaken meer bevoegdheden krijgt – en gebruikt – om de onkreukbaarheid van het uitkeringsstelsel te bewaken. Nadrukkelijk wordt erop gewezen dat die minister bestaande bevoegdheden ten aanzien van de vakministers beter moet gebruiken en, vrij vertaald, dient te zorgen voor goed interbestuurlijk overleg. ‘Niet afwachten tot het knelt, maar structureel overleg om problemen proactief te voorkomen.’

Die bijzondere verantwoordelijkheid moet wat de onderzoekers betreft tot uitdrukking worden gebracht door de minister van Binnenlandse Zaken wetsvoorstellen die de decentrale overheden rechtstreeks raken mede te laten ondertekenen, precies zoals de Raad van State onlangs ook al opperde.