Verstoorde verhoudingen

De package deal over de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet Hof), het btw-compensatiefonds en het schatkistbankieren hebben de bestuurlijke en politieke verhoudingen op scherp gezet.

Niet alleen tussen de voor- en tegenstanders van het akkoord in gemeente- en provincieland, maar ook tussen de decentrale overheden onderling. Het akkoord dat medio januari werd gesloten tussen kabinet en de koepels, werd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) met een positief advies bij hun achterbannen ter stemming voorgelegd. De waterschappen hakten op basis van een inventarisatie van de opvattingen in het dagelijks bestuur van de unie de knoop door. 

Binnen twee weken moest de achterban een standpunt innemen. Die opgelegde tijdsdruk schoot veel bestuurders en politici in het verkeerde keelgat, evenals het gegeven dat de deal een gevalletje slikken of stikken betrof. En los van het proces viel de inhoud bepaald niet in goede aarde. Met name de aantasting van de autonomie roept grote weerstand op.

In provincieland stemden vijf van de twaalf provincies tegen: Friesland, Gelderland, Limburg, Noord-Brabant en Overijssel. De grootst mogelijke minderheid voelt zich in zijn bezwaren niet door haar koepel gehoord. De vijf gaan samen de strijd aan om het alsnog van tafel te krijgen. En bij een nieuw overleg met het kabinet over dat akkoord, schuift voor de zekerheid de Overijsselse gedeputeerde Theo Rietkerk aan. Het geeft aan dat het onderlinge vertrouwen volledig weg is.

Maar ook in gemeenteland heerst verdeeldheid. Van de 307 gemeenten die hebben gestemd, stemden er 115 tegen en 192 voor. De tegenstemmers vinden onder meer dat de VNG nooit met dit (deel)akkoord had mogen instemmen, omdat nog volkomen ongewis is welke financiële risico’s gemeenten boven het hoofd hangt bij de decentralisaties werk, (jeugd)zorg en maatschappelijke ondersteuning. De roep om een ledenvergadering is nog even in de ijskast gezet, maar het VNG-bestuur zal zich bij de uitwerking van de afspraken met het kabinet het vuur uit zijn sloffen moeten lopen om een breder draagvlak te krijgen.

En last but not least wordt ook gemorreld aan de solidariteit tússen de decentrale overheden. De provincies willen namelijk meer investeringsruimte ten koste van gemeenten en waterschappen. Met de geoogste instemming – zei het onder voorwaarden – lijkt de verdeel- en heerstactiek van het kabinet zijn vruchten af te werpen. Maar dat moet toch vooral als korte termijn winst worden gezien.

Het kabinet heeft de decentrale overheden de komende jaren immers keihard nodig. Het zaaien van onderlinge verdeeldheid ondermijnt de broodnodige constructieve samenwerking die voor de lange termijn essentieel is. Die toekomst gaat om meer dan bezuinigen alleen.