De kansen en knelpunten van blockchain in de publieke sector

Publieke organisaties experimenteren de laatste tijd flink met blockchaintechnologie. Onderzoek van BDO toont aan dat in veel landen pilots zijn gestart om te onderzoeken hoe blockchain de dienstverlening aan burgers en bedrijven kan verbeteren. “Maar er zijn ook knelpunten, zoals privacy en de kosten.”

Blockchain is in de publieke sector aan een opmars bezig. Het rebelse imago dat door de bitcoin lange tijd aan de technologie kleefde, is vervaagd. En hoewel maar een beperkte groep echt begrijpt (en helder kan uitleggen) hoe blockchain werkt, spreekt het onderliggende idee en de belofte van deze technologie de sector steeds meer aan.

 

Het idee van blockchain, de naam zegt het al, is gebaseerd op een concept van ketendenken. Een blockchain is een keten van databestanden die onderling naar elkaar verwijzen in een netwerk van individuele onafhankelijke partijen. Vanuit verschillende bronnen worden deze data opgeslagen in bestanden (‘blocks’). In deze keten kan informatie worden gedeeld en kunnen bijvoorbeeld transacties of contracten worden opgeslagen zonder dat deze kunnen worden verwijderd of aangepast. Dit biedt niet alleen toepassingsmogelijkheden voor private partijen, zoals banken en transportondernemingen, maar ook voor overheids- en andere publieke instellingen.

Veel enthousiasme, weinig budget

Recent voerde BDO een online-onderzoek uit waar bestuurders en medewerkers uit vooral de Europese publieke sector een lijst met vragen werd voorgelegd. De resultaten laten zien dat bijna de helft van hen inmiddels stappen heeft gezet om blockchain te gebruiken – vooralsnog voornamelijk in pilots, slechts hier en daar in concrete projecten. Nog eens 43% doet onderzoek naar mogelijke toepassingen van deze technologie. Dit overweldigende enthousiasme vertaalt zich nog niet in hoge innovatiebudgetten: slechts 6% van de ondervraagden zegt dat er op dit moment financiering is voor blockchainprojecten. Veel organisaties aarzelen blijkbaar of wachten eerst de resultaten van de pilots en onderzoeken af voor ze met geld over de brug komen.

Experimenten in Nederland

De Nederlandse publieke sector laat zich zeker niet onbetuigd in het zoeken naar blockchain-mogelijkheden, zo leert een korte inventarisatie bij verschillende overheidspartijen. Al in 2016 werden er op initiatief van de Rijksoverheid zo’n vijftien pilots gestart, waarbij zowel ministeries als lagere overheden, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen waren betrokken. Zo gebruikte de Belastingdienst de blockchain-technologie voor de loonaangifteketen, deed het Ministerie van Binnenlandse Zaken een proef met digitale identiteit en was er bij de provincie Noord-Brabant een pilot rond een subsidieregeling voor het opruimen van drugsafval. Ook bij onder meer het Kadaster, de Kamer van Koophandel en de Algemene Rekenkamer liepen proefprojecten. Daarnaast gingen diverse gemeenten aan de slag met blockchain, waarbij ze vooral keken naar toepassingen in het sociale domein. Volgens informatie van de VNG lopen er momenteel pilots bij ongeveer 100 gemeenten. Verder participeren diverse overheidsinstellingen actief in de ‘Nationale Blockchain-coalitie’. Recentelijk werd bijvoorbeeld de Nederlandse Zorgautoriteit lid.

Data betrouwbaarder en beter toegankelijk

Veel respondenten zien kansen in de technologie, blijkt uit het BDO-onderzoek. Bijna driekwart van de ondervraagden beschouwt de onveranderlijkheid van data binnen een blockchain als een zeer groot voordeel. Anders dan bij verspreiding van informatie door bijvoorbeeld e-mail is het in een blockchain heel moeilijk om gegevens te wijzigen. De betrouwbaarheid van data neemt daarmee toe. Dat is bijvoorbeeld voor een instelling als het Kadaster van zeer groot belang. Ook het feit dat meerdere partijen toegang hebben tot databestanden over bijvoorbeeld transacties of persoonsgegevens vinden veel werknemers in de publieke sector waardevol. De beruchte ‘verkokering’ van de overheidsdiensten kan daarmee worden tegengegaan. Verder verwachten de ondervraagden dat veel gegevens via blockchains makkelijker vindbaar zullen zijn. Kostenbesparing en efficiency zien de respondenten als minder relevant. Dit hangt volgens het BDO-onderzoek samen met de hoge kosten van de implementatie van een blockchainproject en het aspect dat de technologie nog lang niet uitontwikkeld is.

Zorgen over privacy

Bedenkingen, knelpunten en bedreigingen zijn er ook. Het belangrijkste zorgpunt volgens het onderzoek is het gebrek aan regelgeving rond blockchain. Maar liefst 80% van de ondervraagden ziet dit als het grootste obstakel. In veel landen gaat het dan vooral over privacy, een onderwerp dat door de toenemende digitalisering van de samenleving in het brandpunt van de belangstelling staat. Binnen een blockchain speelt dit probleem op wanneer er in de bestanden persoonsgegevens zijn opgenomen, zoals individuele medische en financiële data. Hebben alle partijen in een keten het recht om deze gevoelige informatie te zien? Een belangrijke vraag natuurlijk, waarbij technieken als pseudonimisering of anonimisering mogelijk een deel van de oplossing kunnen zijn. Een andere bottleneck is het kostenplaatje. Driekwart van de respondenten verwacht dat het implementeren van een blockchainproject te duur wordt gevonden door de eigen organisatie. Het derde knelpunt is een mogelijk gebrek aan politieke en bestuurlijke wil om blockchain daadwerkelijk te gaan gebruiken. Tweederde van de ondervraagden heeft twijfels of ‘hun’ organisatie wel meer transparant wil zijn. Tot slot zou ook het idee van ‘decentralisatie van informatie’, dat een van de grondslagen is van blockchain, veel overheden afschrikken, aldus de respondenten.

Waar staan we nu?

De resultaten van het BDO-rapport laten zien dat er, ondanks de evidente gesignaleerde voordelen, vooralsnog weinig concrete blockchainprojecten van de grond komen. Bij acht procent van de ondervraagde publieke organisaties is een project daadwerkelijk ‘gelanceerd’. Dit komt vooral door de perceptie van hoge kosten en het gebrek aan regelgeving. Tot nu toe blijft het steken in de pilotfase. De acceptatie van de blockchain-technologie staat daarmee op een kantelpunt. Met name ook in Nederland, waarbij de resultaten vanuit de verschillende pilots zullen helpen bij de verdere adoptie. Het vereist daarnaast een mentaliteitsomslag om zaken als transparantie en decentrale uitwisseling op te nemen in de eigen manier van werken. Een belangrijke stap is het bouwen van praktische toepassingen die de voordelen (zoals een betere dienstverlening) helder zichtbaar maken. Om de kosten daarvan in de hand te houden, zijn samenwerking in de sector en outsourcing aan een gespecialiseerde consultant de beste opties.

 

LEES MEER

Wido Dalhuisen, Partner IT Risk Assurance

CISA, Drs., RE