2009 financieel topjaar gemeenten

De gemeenten zitten er warmpjes bij. De algemene uitkering steeg van 15,6 miljard in 2008 naar 17 miljard in 2009, een accres van 1,4 miljard. In januari van dit jaar sprak de Vereniging van Nederlandse Gemeenten nog de vrees uit dat het in september vorig jaar voorspelde accres van 435 miljoen euro zou wegsmelten. Financieel experts meenden dat minister Bos (Financiën, PvdA) het mes zou zetten in de rijksuitgaven. De regel is dat de omvang vanhet gemeentefonds gelijke tred houdt met de stijging of de daling van de rijksuitgaven. Bezuinigingen door het Rijk zouden dus tot een even grote daling van de algemene uitkering leiden.

Maar het omgekeerde gebeurde: Bos gaf meer uit, met name aan de redding van een aantal banken. Met als neveneffect dat hij ook meer stortte in de kas van het gemeentefonds. Dat de minister nu met een begrotingstekort zit van 5 procent maakt voor gemeenten niet uit. Althans: nu nog niet.

Dit blijkt uit het Periodieke Onderhoudsrapport gemeentefonds 2010 (POR) van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het POR is een jaarlijks rapport, dat beschrijft in hoeverre het verdeelstelsel van het gemeentefonds correspondeert met de werkelijkheid.

Meevallers

Ook over de eigen inkomsten van gemeenten zijn vooral meevallers te melden. De OZBopbrengst zou tegenvallen, vooral door de groeiende leegstand in de kantorenmarkt. Maar in plaats van een daling groeide de OZB-opbrengst met 4,7 procent, van 2,7 naar 2,9 miljard euro.

De inkomsten uit overige belastingen stegen zelfs met 11,9 procent. De ‘overige eigen middelen’ (OEM) namen met 4 procent toe ten opzichte van 2008: 10,9 miljard euro. Het gaat dan om inkomsten uit grondexploitatie en rente-opbrengsten. Bovenop de gestegen algemene uitkering haalden gemeenten in 2009 bijna 80 euro per inwoner (1,3 miljard euro) meer eigen inkomsten binnen dan waar de verdelers van het gemeentefonds vanuit gingen.

Gemeenten gaven ook meer uit: in totaal 7,8 procent meer dan voorzien. Dat wil echter niet zeggen dat gemeenten hun hoger dan verwachte inkomsten er allemaal doorheen joegen. Ten opzichte van de uitgaven waarvan het verdeelstelsel van het gemeentefonds uitging, hielden gemeenten geld over op de ‘uitgavenclusters’ educatie en maatschappelijke zorg.

Bij educatie gaat het vooral om minder uitgaven aan onderwijshuisvesting dan verwacht. BZK gaat onderzoeken of educatie op een andere manier in het verdeelstelsel van het gemeentefonds moet worden verwerkt. Bij maatschappelijke zorg gaat het vooral om uitgaven die samenhangen met de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In totaal hielden gemeenten een kwart miljard euro over op hun budget voor 2009. De afspraak is dat gemeenten dit geld mogen meenemen naar 2010.

WMO-indicatoren

Speciaal onderzoek is gedaan naar de verdeling van de Wmo-middelen voor huishoudelijke verzorging. Een flinke groep gemeenten klaagt steen en been over de ontoereikendheid van de beschikbare gelden. De Tweede Kamer vroeg in een motie afgelopen voorjaar om te onderzoeken of extra indicatoren tot een eerlijker verdeling van de Wmo-gelden onder de gemeenten. Nu kijkt het verdeelmodel vooral naar de leeftijdsopbouw, het aantal huishoudens met een laag inkomen en het aantal mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Critici menen dat daaraan de indicatoren ‘chronisch medicijngebruik’, ‘gemiddeld inkomen’ en ‘aantal mensen met een lage opleiding’ moeten worden toegevoegd. Het ontbreken van deze indicatoren zou verklaren waarom een aantal gemeenten niet uitkomt met het Wmo-budget (de zogenoemde ‘nadeelgemeenten’).

De onderzoekers zijn vooralsnog niet overtuigd van deze stelling. Ze wijten de verschillen in de eerste plaats aan ‘aanloopproblemen’ met de Wmo. Sommige gemeenten maakten de uitvoering onnodig duur, terwijl andere juist heel efficiënt met de beschikbare middelen omsprongen. Maar geleidelijk aan, zo tonen de onderzoekers aan, verdwijnen deze verschillen: voor- en nadeelgemeenten groeien naar elkaar toe. Ze zien daarin een bewijs dat het huidige verdeelmodel goed is. Een eerste doorrekening van de gewenste drie nieuwe indicatoren brengen de onderzoekers vooralsnog niet op andere gedachten.

Toch is er een beetje hoop voor de Wmo-nadeelgemeenten. Er komt nader onderzoek naar de vraag of toevoeging van de indicatoren ‘gemiddeld inkomen’ en ‘chronisch medicijngebruik’ resulteert in een betere verdeling. Daarnaast is eind augustus al met de VNG afgesproken dat van het kwart miljard euro niet-bestede gelden in 2009 in totaal 34 miljoen euro wordt verdeeld onder de nadeelgemeenten.