Weinig bescherming tegen risico’s ‘crowdsourced' toezicht

Europese wetgeving biedt onvoldoende bescherming tegen de privacyrisico’s van ‘crowdsourced surveillance’ in de openbare ruimte. Bedrijven en overheden maken bij deze vorm van toezicht gebruik van gegevens die de sensoren in telefoons verzamelen. Deze vorm van gegevensverzameling zet de privacy en burgerrechten verder onder druk.

Individuen

Omdat de gegevens die in de openbare ruimte worden verzameld niet om individuen gaan, maar om groepen mensen (zoals een buurt), zijn Europese wetten vaak niet van toepassing. Het privacyrecht beschermt slechts individuen, verduidelijkt universitair docent IT-recht Ritsema van Eck die het onderwerp onderzocht in zijn promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘De toepassing van de klassieke mensenrechten is hierbij heel lastig.’

Straat of wijk

De klassieke mensenrechten beschermen het individu, maar deze gegevensverzameling richt zich op een straat of een wijk. ‘Dan kan een groep nadeel ondervinden’, zegt Van Eck. ‘Of een persoon wordt gestigmatiseerd omdat die onderdeel is van een groep. Maar er wordt niet direct één mens benadeeld. Daardoor líjkt er juridisch niets aan de hand te zijn. Het is een soort niemandsland.’

Bezwaar

Gemeenten hebben zelf ook moeite met bepalen wat mag en niet mag. Enschede kreeg in april bijvoorbeeld een boete van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) omdat de gemeente een vorm van wifi-tracking in de binnenstad gebruikte die volgens de toezichthouder niet mag. De gemeente ging in bezwaar en vroeg zich af of het gelijkheidsbeginsel niet was geschonden, omdat Enschede een boete kreeg waar tweehonderd gemeenten die op vergelijkbare wijze tellen geen boete kregen.

Bescherming bieden

Van Eck concludeert dat twee noodzakelijke, passende juridische instrumenten ontbreken die bescherming zouden kunnen bieden tegen deze surveillance. De effectbeoordelingen van de gegevensbescherming zouden aangescherpt en verplicht moeten worden. ‘Ten tweede zouden gegevensbeschermingsrechten ook bescherming moeten bieden aan groepen, aangezien zij het meest worden getroffen door crowdsourced surveillance in de openbare ruimte.’

Spelen

Mensen nemen deel aan dit soort surveillance omdat er een beloning tegenover staat, omdat ze het als hun burgerplicht zien, of vanwege spel-aspecten die het leuk maken om mee te doen. Van Eck onderzocht bijvoorbeeld de app Automon, een spel waarmee deelnemers foto’s maken van nummerborden om erachter te komen of ze gestolen zijn. Hoe meer gestolen auto’s worden gevonden, hoe hoger de score en hoe meer geld er kan worden verdiend.