Web 2.0 tegen de armoede

Veel huishoudens lopen heffingskortingen, toeslagen, kwijtscheldingen en subsidies mis. Er zijn inmiddels systemen die een deel van die zorg kunnen wegnemen, maar er is niet één oplossing die de hele doelgroep weet te bereiken. Web 2.0-toepassingen kunnen helpen.

Als gevolg van de kredietcrisis neemt de armoede weer toe, ook in Nederland. Zaken die in ieder geval betaald moeten kunnen worden zijn een zelfstandige woning, gezond eten en nieuw gekochte kleding. Verder zijn verzekeringen tegen ziektekosten, brand en inbraak essentieel. Tegenwoordig vindt men ook dat een huishouden moet kunnen beschikken over telefoon, een televisie en een computer met internetaansluiting. Ook moet er geld zijn voor recreatie, het vieren van verjaardagen, het op bezoek gaan en het lidmaatschap van een (sport)club. Onderzoek door SCP (augustus 2009) laat zien dat deze sociale participatie voor alleenstaanden en paren zonder kinderen te betalen is van een bijstandsinkomen. Eenoudergezinnen en paren met kinderen met een inkomen op bijstandsniveau lopen echter het risico dat zij tekort komen.

Het onderzoek gaat er daarbij wel van uit dat de huishoudens gebruik maken van alle inkomensondersteunende regelingen zoals heffingskortingen, vakantietoeslag en overige subsidies en tegemoetkomingen. In de praktijk laten huishoudens echter veel geld liggen. Het niet-gebruik van regelingen is aanzienlijk. Het SCP berichtte in 2007 hierover al:
• kwijtschelding gemeentelijke heffingen: door ± 45% van rechthebbenden niet gebruikt;
• 2/3 van werkenden met inkomen onder bijstandsnorm deed geen beroep op aanvullende bijstand;
• 27% maakt geen gebruik van huursubsidie;
• 54% maakt geen gebruik van langdurigheidstoeslag.

Uit cijfers van de formulierenbrigade in Arnhem blijkt dat huishoudens die inkomensvoorzieningen niet gebruiken daarmee gemiddeld 1.507 euro per jaar laten liggen. Het terugdringen van het niet-gebruik van inkomensondersteunende regelingen is hiermee een belangrijke doelstelling voor de armoedebestrijding in Nederland.

Er gebeurt al veel
Het kabinet ziet dit ook: een van de prioriteiten van het Kabinet is de bestrijding van armoede en het tegengaan van problematische schulden. In deze kabinetsperiode is daarvoor 350 miljoen euro beschikbaar gesteld. In het aanvullende beleidsakkoord is nog eens 130 miljoen euro uitgetrokken voor de bestrijding van schulden die het directe gevolg zijn van de crisis. Een van de thema’s in de armoedebestrijding is het tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen.

In een brief aan de wethouders van de Nederlandse gemeenten riepen de staatssecretarissen van BZK en SZW begin 2009 op om mee te doen met de geautomatiseerde kwijtschelding (GKS) van gemeentelijke belastingen. Een aantal jaren geleden is met medewerking van het ministerie van SZW, het Inlichtingenbureau en de gemeenten Amsterdam, Dordrecht, Rotterdam en Zaanstad hiermee een proef gestart. In deze werkwijze bepaalt het IB of huishoudens die eerder recht hadden op kwijtschelding daarop zeker opnieuw recht hebben, door gegevens van de RDW, polisadministratie en GBA te gebruiken. De betrokkene moet voor het gebruik van deze gegevens wel toestemming hebben gegeven, bijvoorbeeld in een eerdere aanvraag.

Een ander systeem dat gebruik maakt van bestaande gegevens is de nieuwe versie van berekenuwrecht.nl (BUR+), die op het moment ontwikkeld wordt door Stimulansz en de gemeente Eindhoven. Berekenuwrecht+ is een uitgebreide variant van Berekenuwrecht waarbij een koppeling wordt gemaakt met DigiD, GBA en gemeentelijke klantenbestanden (GWS4all). Met deze koppeling kunnen het landelijke en het gemeentelijke deel van Berekenuwrecht grotendeels worden vooringevuld met gegevens van de burger. Omdat de burger zich heeft geïdentificeerd, kunnen de gegevens bovendien direct worden gebruikt om de aanvraag in behandeling te nemen. De koppeling maakt het bovendien mogelijk om voor alle bekende klanten geautomatiseerd te bepalen of er recht bestaat op landelijke en gemeentelijke inkomensondersteunende regelingen.

Daarnaast zijn er vele andere initiatieven die het terugdringen van het niet-gebruik beogen, zoals (zie bijvoorbeeld: Gemeentelijk Armoedebeleid, Stimulansz, 2008):
• één loket, met één intake voor alle relevante voorzieningen;
• opstellen van eenduidige regels voor bijzondere bijstand;
• als gemeente zelf bestanden koppelen en doelgroepen gericht benaderen;
• het gebruik van de reguliere media om de aandacht te vestigen op voorzieningen;
• voorlichting en training van intermediairs, zoals sociaal raadslieden, sporttrainers, GGD’en, kerken en moskeeën;
• het inzetten van formulierenbrigades, die persoonlijk helpen met het invullen van formulieren voor het aanvragen van voorzieningen.

Er is daarbij niet één oplossing die de hele doelgroep weet te bereiken. Geautomatiseerde kwijtschelding werkt alleen voor al bekende klanten en kijkt alleen naar inkomen en vermogen, dus niet naar uitgaven. BUR+ werkt alleen voor bestaande klanten die bovendien nog altijd zelf de aanvraag moeten doen. De bronbestanden van GKS en BUR+ hebben ook nog niet de status van basisregistratie, waardoor er geen wettelijke waarborgen zijn voor de kwaliteit van de gebruikte gegevens.
Veel van de andere initiatieven gaan uit van een mondige burger die zelf naar de overheid toe stapt. Er wordt echter nog weinig gebruik gemaakt van de mogelijkheden om online sociale netwerken (web 2.0) in te zetten om het gebruik van regelingen te bevorderen. Dit komt deels door de relatieve onbekendheid van de mogelijkheden van web 2.0.

Web 2.0: gemiste kans of kansrijke missie?
In web 2.0-toepassingen communiceren groepen van gebruikers (communities) via het internet over bepaalde thema’s. Soms is het communiceren een doel op zich. Typische toepassingen zijn:
• blogs, verschillende politici hebben hun eigen openbare blog, waarin ze hun gedachtegoed uitdragen en hierop terugkoppeling krijgen;
• discussiefora, zoals het forum voor democratische ontwikkeling (FDO);
• wiki’s, zoals wijbouweneenwijk.nl van de gemeente Smallingerland;
• virtuele samenwerkruimtes, zoals Overheid2.0.nl;
• profielensites zoals Hyves of LinkedIn;
• Twitter, waarmee mensen elkaar intensief informeren over actuele bezigheden of ontwikkelingen;
• complete virtuele werelden zoals Second Life.

Er liggen verschillende mogelijkheden om web 2.0-toepassingen te gebruiken voor armoedebestrijding. Denk bijvoorbeeld aan een prikbord waarop intermediairs en burgers mogelijk niet-gebruik kunnen signaleren, waarop professionals in de sociale sector dan kunnen inspringen.
Een andere toepassing kan zijn een wiki waarin kennis over het inrichten van bestandskoppelingen wordt bijgehouden door gemeenten die hiermee ervaring hebben. Door het koppelen van bestanden kunnen gemeenten niet-gebruikers gericht benaderen. Of denk aan een discussieplatform over thema’s in de armoedebestrijding zoals uniform beleid voor bijzondere bijstand, automatische categoriale toekenning en het delen van best practices. Veel ambtenaren zijn echter huiverig voor de juridische (privacywetgeving) en technische aspecten. Er is nog onvoldoende kennis over de echte mogelijkheden van hergebruik van gegevens, die er wel degelijk zijn.

Recht op Regeling
In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt de stichting Recht op Regeling (RoR) aan een toepassingsgericht onderzoek naar het terugdringen van het niet-gebruik van inkomensvoorzieningen. Het gaat daarbij om regelingen zoals bijzondere bijstand, kwijtschelding gemeentelijke belastingen en toeslagen.

RoR organiseert in oktober in Utrecht een workshop over de toepassing van web 2.0 bij het terugdringen van niet-gebruik. Doelen van de workshop zijn:
• Meer bekendheid geven aan web 2.0 en social networking in de sociale sector;
• het presenteren van concrete web-toepassingen waarmee het netwerkpotentieel van burgers of intermediairs ontsloten wordt, om het niet-gebruik terug te dringen (Denk bijvoorbeeld aan een prikbord waarop mensen potentieel niet-gebruik (van anderen) kunnen signaleren, waarna de gemeente gericht actie kan ondernemen);
• het onderzoeken van de randvoorwaarden voor implementatie van deze toepassingen.

Daartoe zullen we in de workshop vraagstukken verkennen, zoals: – hoe ga je om met privacybescherming van persoonsgegevens van burgers over wie informatie uitgewisseld wordt? – moeten deelnemers zich identificeren en zo ja, hoe? – hoe trek je deelnemers naar de web 2.0-toepassing? – wie mag de inhoud zien en wie niet, wie mag de inhoud wijzigen? – in hoeverre is er regie nodig over de inhoud en wie pakt dat op? – wat gaat er gebeuren met de resultaten van bijvoorbeeld een webdiscussie in een forum?

Als u interesse heeft in deelname aan deze workshop, neemt u dan contact op met ondergetekenden, dan ontvangt u een definitieve uitnodiging zodra de datum bekend is.

Marcel Lamaitre is voorzitter RoR en adviseur bij UWV. Herman Meijer is bestuurslid RoR en business consultant overheid bij Capgemini BAS.
email: stichtingror(at)gmail.com
tel.: 06-13210735