WhatsApp-buurtpreventie is fijner als je duimpjes mag geven

Terughoudendheid vanuit gemeenten ten aanzien van WhatsApp-buurtpreventiegroepen lijkt op zijn plaats: er is weinig bewijs voor de effectiviteit ervan. Deelname aan zo’n groep heeft wel aantoonbaar effect op de veiligheidsbeleving, maar niet per definitie een positief effect.

Geen verbetering veiligheid

Bericht van buurtbewoner 1: ‘Er loopt een verdacht figuur met een capuchon over zijn hoofd door de wijk.’
Bericht van buurtbewoner 2: ‘Dat is mijn zoon.’
De sfeer in de wijk wordt er niet automatisch beter op met de komst van een WhatsApp-buurtpreventiegroep. Toenemend wantrouwen, verdachtmakingen en discriminatie liggen snel op de loer. Of zo’n groep echt criminaliteit voorkomt, is bovendien de vraag. Onderzoekers van hogeschool Inholland die van 2018 tot 2019 tien Rotterdamse buurtpreventie-appgroepen bestudeerden die door de gemeente waren opgezet, zagen bij geen van de appgroepen een zichtbare verbetering van de buurtveiligheid. Het leidde bijvoorbeeld niet tot meer aanhoudingen.

Wel negatief effect op veiligheidsbeleving

Wel kan een buurtpreventiegroep effect hebben op de veiligheidsbeleving, maar ook dat effect hoeft niet per se positief te zijn. In een onderzoek van Inholland uit 2022 werd de veiligheidsbeleving van deelnemers en niet-deelnemers van WhatsApp-buurtpreventiegroepen in Rotterdam met elkaar vergeleken. De deelnemers voelden zich veel vaker onveilig dan buurtbewoners die niet in een buurtpreventiegroep zitten.

Geen duimpjes?

Criminoloog Jossian Zoutendijk, die het onderzoek leidde, heeft wel een vermoeden waar dat aan kan liggen. ‘De veiligheidsgroepen zijn vaak strak geregisseerd. Het moet echt over veiligheid gaan, zonder al te veel sociale interactie. Het is niet de bedoeling dat er veel reacties of duimpjes voorbijkomen. Maar voor de veiligheidsbeleving is dat sociale aspect juist heel belangrijk. In de appgroep komen vooral meldingen van verdachte situaties langs. Dan is het is fijn als je je gesteund weet tegen de dreiging die daarvan uitgaat.’

Vooral als je alleen meldingen leest en niet weet wat er verder mee gebeurt, kan deelname aan zo’n groepsapp leiden tot een groeiend idee dat de wijk een onveilige omgeving is. Daarbij moet worden opgemerkt dat het onderzoek plaatsvond in een stedelijke omgeving met relatief veel onveiligheid, benadrukt Zoutendijk. ‘Het is goed denkbaar dat de werking in een meer rurale omgeving anders is, als daar bijvoorbeeld al meer sociaal kapitaal aanwezig is.’

Wel effectief voor specifiek doel

Vaststaat dat buurtpreventiegroepen vooral effectief zijn als ze doelgericht worden ingezet bij specifieke problemen, zegt hij. Zo zette de gemeente Tilburg meerdere WhatsApp-groepen op om een inbraakgolf aan te pakken, met succes. Zonder zo’n specifiek doel raadt Zoutendijk niet aan om als gemeente zelf te starten met WhatsApp-buurtpreventie (of Signal-buurtpreventie, voor gemeenten met meer oog voor publieke waarden).  

Geen beleid

Als gemeenten buurt-appgroepen willen ondersteunen, dan liever gewone buurtapps waarvoor burgers zelf het initiatief nemen. En dan bij voorkeur dus eentje waarin het gebruik van duimpjes en het geven van reacties niet wordt afgestraft.  ‘Uit landelijk onderzoek weten we dat er vaak geen beleid is rondom appgroepen,’ zegt Zoutendijk. ‘Gemeenten weten wel dat er appgroepen actief zijn en ze moedigen dat ook aan, maar ze hebben vaak geen idee van hoe dat dan precies moet werken.’

Verwachtingsmanagement en terugkoppeling

Neemt een gemeente zelf deel in een veiligheidsgroep, dan is het belangrijk om aan verwachtingsmanagement te doen, om te hoge verwachtingen voor te zijn. Zorg ook dat deelnemers weten wat er met de meldingen gebeurt. Zoutendijk zag tijdens zijn onderzoek een mooi voorbeeld van hoe dat kan werken: ‘In Rotterdam nam een wijkagent deel aan buurtpreventiegroep. Hij verzamelde de meldingen over foutparkeren, ging een avondje kijken en schreef daarna in de app wat dat had opgeleverd. Dan laat je echt zien dat je iets doet met wat er speelt.’