Tussen twee uitersten

Onlangs was ik op uitnodiging van Geonovum met een Nederlandse overheidsdelegatie op werkbezoek in Silicon Valley. Loop je daar rond, dan raak je haast overweldigd door de enorme groei van data en de toepassingen ervan. 

Het ene tech-bedrijf ontwikkelt iets nog snellers, groters en beters dan het andere. Nieuwe ontwikkelingen volgen elkaar in zo’n rap tempo op, dat wij het nauwelijks kunnen bijbenen. Je zou denken dat er een keer een einde komt aan die exponentiele groei, maar de markt lijkt nog lang niet verzadigd. Als het om data gaat, heeft de markt hier de macht.

Terwijl onze delegatie uitleg kreeg over de ontwikkelingen van deze miljardenbedrijven en de groeiende groep miljonairs in Silicon Valley, moest ik opletten om niet te struikelen over de kartonnen dozen van de zwervers die de straten bewonen. Het contrast is schrijnend. Het is een kenmerkend verschijnsel in Amerika, volgens het credo dat je succesvol kunt zijn als je er maar hard genoeg voor werkt. Lukt het je niet om mee te komen, dan is dat je eigen verantwoordelijkheid en ben je aan je lot overgeleverd. In Silicon Valley wordt dat uitgangspunt pijnlijk zichtbaar.

Gelukkig hebben we in Europa andere waarden en opvattingen. We vinden dat iedereen het recht heeft om mee te kunnen doen. En dat mensen voor wie dat moeilijk is, een steuntje in de rug moeten krijgen. Dat beïnvloedt ook de manier waarop wij willen omgaan met digitalisering. In Europa vinden we niet dat de markt de alleen de spelbepaler moet zijn. Wij voeren, veel meer dan in Amerika, een discussie over privacy en veiligheid, over ethiek en inclusiviteit. En tegelijkertijd bieden we digitale innovatie en ondernemerschap ook de ruimte. We willen voorkomen dat er, zoals in China, een sterke overheidscontrole ontstaat op data en communicatie. Want ook dat staat haaks op de waarden van onze democratische rechtsstaat.

Europa moet zich dus een eigen positie verwerven tussen die twee uitersten. Het is een uitgelezen kans om te laten zien dat Europa niet van de bedrijven is, of van de staten, maar van de mensen die die landen bewonen, de Europese inwoners dus. Met de AVG hebben we al een belangrijke stap gezet. De Algemene Verordening Gegevensbescherming verplicht organisaties om zorgvuldig om te gaan met persoonsgegevens. Ook zijn we in Nederland, in aansluiting op het Europese Artificial Intelligence Framework, bezig een visie te ontwikkelen op kunstmatige intelligentie en werken we vanuit gemeenten aan dataspelregels voor de ‘Smart Society’. Dat zijn goede en noodzakelijke stappen, maar het is pas het begin.

De oplossing om die Europese positie verder vorm te geven? Kaders en waarborgen stellen. Daar ligt een taak voor de politiek en de overheid. In Europa hebben we behoefte aan waarborgen die de ‘menselijke maat’ centraal stellen. Binnen die kaders kan de markt blijven innoveren, zonder dat dit ten koste gaat van onze Europese waarden. Zo vinden we een balans tussen twee uitersten en kan digitalisering iedereen voordelen bieden. Van miljonair tot kwetsbare dakloze, en iedereen daar tussenin.

Nathan Ducastel is beleidsdirecteur Informatiesamenleving, Gemeenterecht, Lokale Democratie en Veiligheid bij de VNG.