Meer gezag nodig tegen techbedrijven

Onafhankelijke toezichthouders, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, moeten een steviger positie krijgen en meer ­capaciteit om daadkrachtig te kunnen optreden tegen techbedrijven. Voor meer tegenmacht is ook extra wetgeving nodig. ‘Momenteel zijn er maar beperkte mogelijkheden om techbedrijven publiekelijk ter verantwoording te roepen en ze, indien nodig, sancties op te leggen die ook echt pijn doen’, zo schrijft de Raad voor het Openbaar Bestuur in het rapport ‘Sturen en gestuurd worden’ dat vandaag verschijnt.

Machtige spelers

Volgens de Raad is de huidige ontwikkeling van de digitalisering er een van ‘disruptieve proporties’. En het openbaar bestuur staat daarbij op grote achterstand. ‘Wat weten we over deze machtige spelers, over hun werkwijze en over hun motieven?’ In het rapport staat de transparantieparadox treffend beschreven: ‘Partijen die sturen met data weten steeds meer over burgers, maar burgers weten steeds minder over hen.’

Verantwoording afleggen

Het is de hoogste tijd de ‘black box’ van techbedrijven te openen, vindt de Raad. Maar het probleem is dat democratische organen als de Tweede Kamer en gemeenteraden private bedrijven niet kunnen dwingen om publieke verantwoording af te leggen over hoe zij sturen met data. ‘Door hun private karakter voelen ze zich daartoe ook niet verplicht of geroepen.’ Wellicht is het een kwestie van tijd. Het valt de Raad namelijk op dat private partijen in het buitenland steeds vaker worden opgeroepen om zich te verantwoorden, zoals Facebook en Amazon bij de Europese Unie.

Met gezag

In Nederland zouden in elk geval de onafhankelijke toezichthouders hierin een stevige rol moeten vervullen, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens en de Autoriteit Consument en Markt. Om hen in staat te stellen private partijen met gezag ter verantwoording te roepen, bij bijvoorbeeld privacygevoelige zaken, zijn volgens de Raad wel meer bevoegdheden nodig en meer medewerkers. Bij de Autoriteit Persoonsgegevens is dat laatste onlangs toegezegd door de Tweede Kamer: het aantal medewerkers zal in 2022 ruim verdubbelen.

Data Governance Act

De Europese Unie is overigens niet alleen bezig om techgiganten zich publiekelijk te laten verantwoorden over hun data-activiteiten, er is ook een strengere juridische aanpak in de maak. Zo gaan twee recente wetsvoorstellen van de Europese Commissie over het beperken van de machtspositie van grote techbedrijven. En er ligt een voorstel voor een Data Governance Act. De Act moet het delen van data tussen landen en sectoren gemakkelijker maken, maar biedt ook meer bescherming aan burgers en bedrijven en meer zeggenschap over het gebruik van hun data.

Inspiratie

De Raad beveelt het openbaar bestuur in Nederland aan om bij deze juridische ontwikkelingen aan te sluiten en er inspiratie uit te halen. In ieder geval ‘dienen bestuurders en volksvertegenwoordigers het juridisch kader te versterken om transparantie en een open cultuur van verantwoording af te dwingen’.

Lees het uitgebreide interview met ROB-lid Martiene Branderhorst eind deze week in nummer 10 van Binnenlands Bestuur.