Digitale uitsluiting, de onzichtbare kloof in onze samenleving

Stel je voor: je bent al 54 jaar trouw verzekerd bij dezelfde zorgverzekeraar, maar omdat je geen e-mailadres hebt, kun je deze zorgverzekering bij die verzekeraar niet meer afsluiten. Of je kunt geen bezoek meer ontvangen omdat de gemeente je verplicht een ingewikkelde parkeerapp te gebruiken, waar je niks van begrijpt. Of slechts geld hebben voor één apparaat waardoor je denkt dat DigiD niet bruikbaar is. Welkom in Nederland anno 2025, waar digitale uitsluiting een harde realiteit is voor maar liefst 4,5 miljoen mensen.

Terwijl Den Haag zich blind staart op de enorme kansen van AI, de cloud en quantum-technologie, laat ze een kwart van de bevolking achter. Mensen die hun herhaalrecept niet kunnen aanvragen of niet zelfstandig een paspoort kunnen vernieuwen omdat de website niet toegankelijk is. Jongeren die hun huiswerk op tijd moeten afmaken omdat ze een laptop delen met broers en zussen, of überhaupt geen internet hebben omdat dit te duur is. Dit zijn geen uitzonderlijke verhalen. De snelle digitalisering raakt vaak mensen die al kwetsbaar zijn in onze samenleving. Uitsluiting op uitsluiting, wat leidt tot afhaken.

Niet mee kunnen doen in onze digitaliserende samenleving heeft desastreuze gevolgen op sociaal, economisch, gezondheids- én democratisch niveau. Minder verbondenheid, hogere uitgave aan sociale lasten, toename van ziekte en minder vertrouwen in de politiek zijn resultaten van digitale uitsluiting. Gevolgen waar Den Haag zich zorgen om zou moeten maken. De plannen van de overheid gaan echter alleen uit van de oplossingen en kansen die technologie ons brengt.

Wij zijn niet anti-tech, technologie kan de samenleving helpen en misschien zelfs wonderen verrichten. Maar dan wel onder de juiste voorwaarden. Door massaal te investeren, zonder de digitale basis op orde te hebben, razen we voorbij aan die 4,5 miljoen mensen in Nederland die niet meer mee kunnen doen. Wanneer de basis niet op orde is, zorgt verder door ontwikkelen in de toekomst alleen maar voor een grotere groep aan mensen die niet meekomen. In het Commissiedebat Digitale Inclusie wat op 23 januari in de Tweede Kamer plaatsvond is het er gedeeltelijk over gegaan. Maar hoe zorgen we er nou echt voor dat het eerste hoofdstuk van de nieuwe Nederlandse Digitaliseringsstrategie gaat over hoe we digitalisering inzetten op een manier waarbij iedereen profiteert van de ontwikkelingen? Waarbij alle departementen en bestuurslagen in Nederland hun nek uitsteken om dit mede mogelijk te maken. Zodat ook die 4,5 miljoen mensen die nu de boot dreigen te missen, mee kunnen profiteren.

Als wij mee mochten schrijven, zouden we het wel weten. Zorg er allereerst voor dat mensen de technologie begrijpen, en de relevantie en effecten van digitale technologie inzien. Dat ze het vertrouwen hebben om daarin ook zelf de regie te pakken en te beslissen. Bovendien moeten zij daarnaast toegang hebben tot betaalbaar internet en goed werkende apparaten.

Wanneer men er niet uit komt, is het belangrijk dat ze direct worden geholpen en terecht kunnen voor fysieke ondersteuning op plekken die dichtbij zijn, en vertrouwd. Zorg er daarnaast voor dat iedereen de mogelijkheid heeft om hun digitale vaardigheden te ontwikkelen en bij te blijven. Tot slot is het essentieel dat alle digitale diensten die ontwikkeld worden, ook daadwerkelijk door voor iedereen te gebruiken zijn. Websites, apps en digitale middelen moeten toegankelijk en begrijpelijk zijn, ongeacht of je een beperking hebt. 

Alleen zo kunnen we inzetten op de digitalisering en nieuwe technologieën van Nederland. Want ja, de mogelijkheden van technologie zijn oneindig. Maar de tijd van vrijblijvendheid is voorbij, zei ook Staatssecretaris Szabó, verantwoordelijk voor digitalisering, tijdens het commissiedebat. Hier zijn wij het mee eens. Laten we samen, van gemeentes tot ministeries en van bedrijven tot uitvoeringsorganisaties, ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen, zodat digitalisering een middel wordt voor vooruitgang, niet voor uitsluiting.

Klaas Gravesteijn, directeur Vereniging Openbare Bibliotheken, Wietske Kamsma, programmamanager Alliantie Digitaal Samenleven