Privacy First: stop vastleggen reisbewegingen door politie

Een ‘massale privacyschending’ die ‘niet thuishoort in een vrije democratische rechtsstaat’. Privacy First windt er geen doekjes om: het continu registreren en wekenlang opslaan van kentekenplaten en locaties van auto’s in Nederland, moet volgens de belangenorganisatie per direct ophouden. Vandaag dient in het Paleis van Justitie in Den Haag de rechtszaak die Privacy First daarvoor aanspande tegen de Staat.

Locatiegegevens

Wie regelmatig in de auto stapt, krijgt ongetwijfeld te maken met de zogenaamde ANPR-camera’s van de politie. ANPR staat voor Automatic Number Plate Recognition, oftewel automatische kentekenherkenning. De camera’s staan in tientallen gemeenten. Je vindt ze langs snelwegen, maar ook langs provinciale wegen, op viaducten en in stadscentra.

Een Amsterdamse gemeenteambtenaar die vanaf haar huis in een Amersfoortse vinexwijk naar haar werk rijdt, wordt op een gemiddelde werkdag zeker tien keer gefilmd door deze camera’s. Telkens als zij een camera passeert, slaat de politie vier weken lang haar kenteken en locatiegegevens op. De hoeveelheid informatie die de politie zo verzamelt, is ontzagwekkend. De database biedt inzicht in de reisbewegingen van miljoenen burgers.

In absolute aantallen spant Amsterdam met 146 camera’s die de politie mag raadplegen de kroon. Wie via het centrum de stad doorkruist, is vrijwel continu in beeld. Ook in kleinere gemeenten staan soms opvallend veel camera’s. Zo telt de Limburgse gemeente Beek er 21 op ruim 16.000 inwoners. Rondom Maastricht-Aachen Airport, dat in Beek ligt, wemelt het van de ANPR-camera’s. Ook bij andere vliegvelden en rondom het koninklijk paleis Huis Ten Bosch in Den Haag is het lastig aan het zicht van de politielenzen te ontkomen.

Verdenking

Dat de gegevens worden opgeslagen, betekent niet per se dat ze ook bekeken worden. Dat mag wettelijk gezien pas als er een verdenking is van strafbare feiten. Toch vindt Privacy First dat de mogelijkheden voor de politie op dit moment te ruim zijn. Dat de zogenaamde no hits, gegevens over mensen die geen verdachten zijn, keer op keer wekenlang opgeslagen worden, gaat de stichting veel te ver. Het is volgens Privacy First ‘totaal niet noodzakelijk, volstrekt disproportioneel en bovendien ineffectief’.

Misbruik van het systeem ligt op de loer, waarschuwen Privacy First en andere critici. Onafhankelijke toetsing van het systeem en de aanvragen om beelden te bekijken ontbreken. Of de gegevens van onschuldige burgers na vier weken daadwerkelijk weg zijn, is niet na te gaan. En aan het bevel tot inzage in de gegevens dat een officier van justitie op verzoek van de politie kan geven, worden weinig eisen gesteld. Een volledig kenteken is niet vereist, een uitgebreide toelichting hoeft evenmin te worden gegeven. Een paar regels volstaan, bleek uit een voorbeeldbevel dat de korpschef van de politie in 2020 na een Wob-verzoek vrijgaf.

Veiligheid

Voorstanders van ANPR wijzen erop dat het gebruik van de gegevens die met de camera’s worden verzameld, bijdraagt aan de veiligheid. ‘De politie is alleen door de toepassing van nieuwe technologie en de opbouw van een goede informatiepositie in staat haar taken effectief en efficiënt uit te voeren’, lichtte toenmalig minister van Justitie Ivo Opstelten bij het invoeren van de wet die het gebruik van de camera’s mogelijk maakt toe. Dankzij automatische kentekenherkenning zou de politie sneller en effectiever misdadigers kunnen opsporen.

Privacy First vindt dat het systematisch registreren van kenteken- en locatiegegevens niet opweegt tegen de winst die de politie ermee zegt te behalen. Daarnaast zijn er ‘minder vergaande’ alternatieven, schrijft de stichting in haar dagvaarding, zoals het opvragen van camerabeelden bij particuliere dienstverleners of overheden naar aanleiding van ‘concrete incidenten’. De stichting hoopt daarom dat de rechter haar eis om de wetgeving waarop de ANPR-praktijk gebaseerd is onverbindend te verklaren inwilligt, zodat er geen juridische basis is om nog langer kenteken- en locatiegegevens op te slaan. Wanneer de rechtbank uitspraak doet, is nog niet bekend.