'Pas toe of leg uit' te vrijblijvend voor open ICT-standaarden

De acceptatie van open standaarden en open source software is een 'onomkeerbaar proces' geworden. Maar de vrijblijvenheid van het 'pas toe of leg uit'-principe maakt het tegelijkertijd een kwestie van de lange adem, blijkt uit de derde (en laatste) voortgangsrapportage NOiV.

Einde

Het programma Nederland Open in Verbinding (NOiV), dat eind 2008 in het leven is geroepen, loopt deze maand af. Doel was het propageren van open standaarden in en open source software in de IT-systemen en werkplekautomatisering van rijksoverheid en decentrale overheden. Open IT-standaarden zorgen voor interoperabiliteit en besparen kosten en met open source software worden overheden ook minder afhankelijk van IT-leveranciers. 

Centraal

Uit de door minister Verhagen aangeboden voortgangsrapportage blijkt dat vooral dat het ingestelde principe 'pas toe of leg uit' (gebruik de standaard of leg beargumenteerd uit waarom je dat niet doet) vooral gehoor heeft gekregen bij de centrale overheid. Ongeveer driekwart van de ministeries past alle relevante standaarden toe en een kwart een deel van de relevante standaarden. Bij de provincies past zelfs 90 procent alle relevante open standaarden toe.

Gemeenten

Bij de gemeenten hangt het er erg van af hoe groot deze is. Van de (middel)grote gemeenten (waar bijna de helft van de Nederlanders woont) had eind 2010 82 procent het ‘pas toe of leg uit’-principe voor open standaarden ingevoerd en 74 procent ondersteunde daadwerkelijk de documentstandaard ODF (als tegenhanger van .DOC). Van de kleinere gemeenten had slechts de helft beleid op dit gebied geformuleerd.

Omissies

Toch vallen er bij alle overheden te veel gaten als het gaat om het onderstunen van open standaarden en zeker ook bij het gebruik van open source software. Maar 44 procent van de gemeenten heeft de vereiste implementatiestrategie voor deze software vastsgesteld en geeft bij nieuwe inkopen en aanbestedingen open source software een gelijke kans. Een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen wijst in dezelfde richting. Bij 36 van 56 aanbestedingen waar om een open standaard gevraagd had moeten worden, gebeurde dat niet en werd ook niet uitgelegd waarom.

Te vrijblijvend

De voortgangsrapportage NOiV stelt dan ook vast dat: "het principe van ‘pas toe of leg uit’ minder vrijblijvend moet worden gemaakt. Leveranciers moeten aantonen dat de aangeboden versie van een open standaard voldoet aan de daaraan gestelde specificaties." Maar wettelijke verplichtingen zouden te ver gaan, vindt het kabinet. Voor het Rijk wordt wel 'pas toe of leg uit' in de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) opgenomen. "Om de naleving bij gemeenten, waterschappen en provincies te verbeteren zal de toelichting op dit principe explicieter dan tot op heden onderdeel worden van de afspraken die het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties maakt met medeoverheden over verantwoording." Ook via de CIO's van de ministeries, via het i-NUP en via de bewaking van de grote ICT-projecten bij het Rijk moeten de principes gewaarborgd worden. Ook komt er een nieuw onderzoek naar waarom overheden niet uitleggen waarom ze open standaarden negeren.

Overgedragen

Het programmabureau NOiV is inmiddels ontmanteld. Het 'gedachtengoed' van NOiV, met de bijbehorende instrumenten en activiteiten, is overgedragen aan organisaties als KING, Logius en ECP/EPN.