De overheid als matrixorganisatie
Wat als we naar de overheid keken als één organisatie in plaats van een overheid in kolommen? Wat zou dat opleveren? Column van Davied van Berlo.
We zijn bekend met de overheid van de kolommen: overheidsorganisaties staan naast elkaar, soms geografisch overlappend, maar functioneel elk verantwoordelijk voor hun eigen taken. Er is echter nog een ander perspectief mogelijk, een horizontaal perspectief. Wat als we naar de overheid keken als één organisatie? Wat zou dat opleveren?
De grenzen tussen overheidsorganisaties worden steeds minder relevant. Dat komt enerzijds omdat moderne communicatietechnieken het zo gemakkelijk maken om over die grenzen heen samen te werken en anderzijds omdat publieke taken steeds minder vaak ophouden bij die grens en een gezamenlijke aanpak nodig is (cocreatie of whole of government-aanpak). Een schaalbare overheid kiest flexibel het juiste niveau en de juiste partners voor elke taak. We werken dus steeds meer als één overheid die zich manifesteert waar nodig, op het niveau en in de samenstelling die op dat moment van toepassing is.
De organisatie (gemeente, agentschap, etc.) is dus niet meer het standaard organisatieniveau. Er zijn enorm veel afspraken en verbanden om over organisatiegrenzen heen samen te werken en met name op het gebied van basisregistraties en dienstverlening worden overheidsbrede voorzieningen ingericht, zie onder andere iNUP en Dienstverlening 2020. Daarbij ligt de nadruk in de eerste plaats op dienstverlening aan burgers en dat is terecht. Echter, om die dienstverlening te garanderen moeten overheden ook achter de schermen nauw samenwerken.
De nieuwe technologische mogelijkheden stellen ons in staat om op een nieuwe manier na te denken over die samenwerking en integratie. Door internet kunnen we gemakkelijker over grenzen en door organisaties heen kijken. We kunnen over de overheid denken als één (virtuele) organisatie, niet alleen in onze dienstverlening, maar ook in hoe we werken. Dat biedt nieuwe kansen om de overheid slimmer en efficiënter in te richten. Door niet alleen te denken vanuit bestaande organisaties, maar ook vanuit één overheid, kunnen we een doorbraak realiseren.
Een aantal voorbeelden waarbij al wordt gewerkt vanuit het idee van één overheid:
- Leerkaart: een databank met opleidingen voor ambtenaren van alle bestuurslagen;
- PIANOo, Naleving.net, etc.: netwerksites waar vakgenoten kennis kunnen uitwisselen;
- Deelstoel: een overzicht van werkplekken waar ambtenaren gebruik van kunnen maken;
- Flexbee, Werkenbijdeoverheid: een verzameling van vacatures en (steeds vaker) klussen;
- Pleio: een platform voor overheidsbrede samenwerking en het delen van applicaties.
Ook in de mentaliteit van ambtenaren groeit het idee van één overheid. Publieke professionals zijn niet alleen medewerker van een organisatie, maar voelen zich ook steeds meer een deel van de publieke zaak. Zie bewegingen als Ambtenaar 2.0, het SlimmerNetwerk en de publieke veranderaars.
Volgens mij is dit slechts het begin. Ken je Doorbraak in Dienstverlening? Door uit te gaan van één virtuele overheid kunnen we nog veel meer doorbraken vinden. Waarom heeft niet elke beroepsvereniging binnen de overheid een kennisplatform zoals PIANOo? Waarom is het zo moeilijk om binnen de overheid de deskundige te vinden en in te zetten in een project? Waarom wordt er zoveel dubbel werk gedaan?
Langzaamaan krijgt de overheid trekken van een matrixorganisatie: niet alleen verticale kolommen, maar ook horizontale voorzieningen. Veel is daar echter nog niet voor geregeld. De huidige structuren, financiële stromen, etc. zijn verticaal. De ontwikkeling van horizontale oplossingen wordt daardoor belemmerd.
We praten vaak over "de overheid", maar de overheid bestaat niet. Er is geen bestuur en geen budget en voor de diversiteit van het openbaar bestuur is dat maar goed ook. Maar er zijn nieuwe kansen om als overheid beter en efficiënter te werken. Daar moeten we gebruik van maken. En daarom moeten we ook voor de horizontale kant van de matrix iets gaan organiseren.
Davied van Berlo is initiatiefnemer van Ambtenaar 2.0, netwerk voor initiatiefrijke en innovatieve ambtenaren, en van Pleio, de samenwerkomgeving voor de overheid. Zijn meest recente boek is "Wij, de overheid. Cocreatie in de netwerksamenleving".
Reacties: 9
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
De ouderwetse overheid is, als verticale machtstructuur, de afgelopen jaren steeds verder af komen te staan van de samenleving die zich in een razend tempo ontwikkelde tot een moderne horizontale netwerksamenleving. Die netwerksamenleving begrijpt op haar beurt steeds minder van de beslissingen van die ouderwetse overheid.
De komende jaren krijgen we in het openbaar bestuur te maken met een hele nieuwe generatie burgers, ambtenaren en bestuurders die veel meer geloven in platte netwerken dan in oude hiërarchieën. Een generatie voor wie een keer per 4 jaar stemmen niet meer voldoet omdat je via nieuwe media elke dag je mening kan geven en je volksvertegenwoordiger slechts een 'versturen' button van je verwijderd is.
Door dat alles vraag ik me wel af hoe we moeten kijken naar de voornemens van dit kabinet om bestaande overheden steeds groter te maken. Hoe moeten we bijvoorbeeld kijken naar een provinciefusie waarbij de Flevoland moet opgaan in een nieuwe en omvangrijke machtstructuur van de nieuwe Noordvleugelprovincie? En dat terwijl Flevoland zich de afgelopen jaren juist heeft ontwikkeld tot een goed functionerende netwerkprovincie. Bij uitstek een schaalbare provincie die flexibel het juiste niveau en de juiste partners kiest voor elk vraagstuk. Wij noemen dat grensontkennende netwerksamenwerking.
Is het fusieplan voor de Noordvleugel misschien een product van de oude verticale overheid die bovendien bereid lijkt haar macht te gebruiken om deze fusie door te zetten. En de netwerksamenleving? Die begrijpt er helemaal niets van.
Als we alle energie die nu in achterhaalde fusies gaat zitten eens zouden besteden aan het verder uitwerken van de toekomstige netwerkoverheid. Zou dat niet een enorme kans bieden om de problemen van de toekomst voor te blijven? Ik doen graag mee!
Kan die David van Berlo eens terug keren op aarde.
En dan in begrijpelijke taal zijn verhaal nog eens opschrijven ?
@Karel Ik zal het aan die "David" vragen, als ik 'm tegenkom ;-)
@Marc Dank voor de aanvulling. Interessant om die discussies met elkaar te verbinden inderdaad.
Zolang dat bestaat, blijft bovenstaand gezwam in de ruimte. Een fundamentele herziening van de staatsinrichting zou eerst nodig zijn.
@Jan Staatkundig zijn we inderdaad anders georganiseerd, maar desondanks zijn er enorm veel samenwerkverbanden tussen al die autonome organisaties. Kortom, we hoeven niet de staatsinrichting aan te passen om daarnaast andere werkvormen te hebben.
@deelstoel Inderdaad zijn er veel mensen die zich in deze ideeën herkennen en die gebruik maken van de voorbeelden die ik noem.