Online volgen zonder protocol is 'juridisch drijfzand'

Veel gemeenten houden in de gaten wat hun inwoners doen op het internet. Maar het ontbreekt bij een meerderheid aan een duidelijk beleid of protocol om online onderzoek of monitoring te doen. Dat kan in strijd zijn met privacywetgeving. Minister Ollongren (BZK) wil met gemeenten in gesprek over wat ze precies online volgen, zegt ze in antwoord op Kamervragen.

Onderzoek

Dat blijkt uit een onderzoek onder ambtenaren van 156 gemeenten door de NHL Stenden Hogeschool. Maar liefst 95% van de ambtenaren zegt dat de eigen gemeente aan online monitoring van burgers doet. Dat kan simpelweg het op de hoogte blijven van het sentiment onder de eigen bevolking door het volgen van sociale media. Maar in gemeenten worden ook valse profielen gebruikt om deel te kunnen nemen aan besloten groepen op sociale media, of om te kijken of een burger die een uitkering ontvangt ook spullen op Marktplaats verkoopt.

Drijfzand

Als het gaat om gemeenten die online het sentiment willen volgen dan is er vaak weinig aan de hand, denken de onderzoekers. Maar zodra technische hulpmiddelen worden gebruikt om personen of groepen te volgen, dan komen ze terecht in ‘juridisch drijfzand.’ Maar waar die grens ligt is voor veel ambtenaren onduidelijk.

Protocol

Dat komt vooral doordat een protocol voor het monitoren en het verzamelen van online informatie vaak ontbreekt. In meer dan de helft van de gemeenten ontbreekt zo’n protocol of beleid voor online monitoring, of weten de ambtenaren niet van het bestaan ervan. In slechts 16 % van de gevallen wordt de Functionaris Gegevensbescherming (FG), die iedere gemeente volgens de Algemene verordening gegevensbescherming moet hebben, betrokken bij online monitoring.

Bronnen

Volgens onderzoeker Willem Bantema moeten gemeenten zorgen voor een specifiek protocol waarin wordt vastgelegd wat wel en niet kan in het online volgen van de eigen burgers. ’Je hebt al snel te maken met een privacywetgeving. Social media zijn weliswaar openbaar, maar het is een misverstand te denken dat je alles mag doen met gegevens die je uit openbare bronnen haalt. Een naam, IP-adres en zelfs een nickname zijn ook persoonsgegevens. Gemeenten weten niet wat ze wel of niet mogen en zijn niet op de hoogte van de juridische kaders als het gaat om online monitoring.’

VNG

De Vereniging Nederlandse Gemeenten zegt in een reactie geen eenduidig beeld te hebben over online monitoring door gemeenten. De gemeentekoepel is wel bezig met het verkennen van 'het handelsperspectief van gemeenten binnen het digitale domein,' zoals hoe gemeenten moeten omgaan met online aangejaagde openbare ordeverstoringen. De uitkomsten van die verkenning zullen worden gedeeld met politie en het ministerie van Justitie en Veiligheid.

AP

De Autoriteit Persoonsgegevens zegt in een reactie dat gemeenten hun inwoners alleen in uitzonderlijke gevallen en onder strikte voorwaarden online in de gaten mogen houden. De AP noemt het zorgelijk dat online monitoring zo vaak plaatsvindt, zonder dat er regels en protocollen zijn opgesteld. De AP hamert de laatste tijd vaker op een beter privacybewustzijn van gemeenten. Ze moeten vooral de onafhankelijke rol van de FG beter waarborgen, vindt de privacywaakhond.

Ollongren

Ook minister Kasja Ollongren benadrukt in een antwoord op vragen uit de Tweede Kamer dat gemeenten zich aan de privacyregelgeving moeten houden. Ze wil op korte termijn met gemeenten in gesprek over wat er online wordt gedaan en op welke manier. Ze wil ook onderzoeken  of er misschien protocollen moeten worden opgesteld of wetswijzigingen moeten worden doorgevoerd waarmee overheden hun onlinemonitoring kunnen verbeteren.