‘Kijk, zo doneer je aan het leger'

De Oekraïense overheidsapp DIIA heeft negentien miljoen gebruikers. Ze bewaren er hun digitale identificatiemiddelen en krijgen er toegang tot allerhande overheidsdiensten. Met name voor Oekraïners op de vlucht blijkt de app onmisbaar.

Een demonstratie van de Oekraïense overheidsapp DIIA door Andrii Paziuk is een hele belevenis. Paziuk is adviseur cyberweerbaarheid van het ministerie voor digitale transformatie in Oekraïne. Zijn missie is om andere landen te overtuigen van de innovatiekracht en veerkracht van zijn thuisland. Met DIIA heeft hij een sterke troef in handen.

‘Kijk, hiermee kun je een donatie doen aan het leger’, wijst Paziuk aan op de app. ‘Hier kun je een melding doen als je een explosief hebt gevonden. En hier heb je mijn e-documenten: mijn identificatiekaart, mijn belastingnummer, de geboortecertificaten van mijn kinderen. Ze zijn ook geldig in sommige buurlanden waarmee we een verdrag hebben. Met deze knop kan ik een digitale handtekening zetten. En met deze kan ik mijn elektrische lampen laten vervangen voor duurzamere exemplaren.’

DIIA betekent actie in het Oekraïens, maar het is ook een acroniem voor ‘de overheid en ik’. Die twee betekenissen zijn sinds de Russische inval nog nauwer met elkaar verweven. De overheidsapp uit 2020 biedt toegang tot allerlei overheidsdiensten, van het registeren van een nieuwe auto tot het aangeven van je pasgeborene. Tegenwoordig biedt de app echter ook de mogelijkheid om direct in actie te komen als je ergens Russische soldaten ziet rondlopen of een oorlogsmisdaad wil rapporteren.

One-stop-shop

DIIA begon als online platform, een one-stop-shop voor inmiddels meer dan honderd diensten, zowel van de overheid als van private partijen. De app bevat er minder, maar groeide door de oorlog uit tot een onmisbaar hulpmiddel voor veel gevluchte Oekraïners. Zij gebruikten de app onder meer om de locatie van één van de 9.500 opvangplekken te vinden die lokale overheden hebben ingericht zodat mensen er tijdelijk veilig kunnen verblijven. Via de app vragen ze compensatie aan vanwege hun vluchtelingenstatus.

Ligt de elektriciteit eruit, dan gebruiken de Oekraïners een simpele adapter van 3 euro om de app via de accu van hun auto te gebruiken. In 2022 groeide het aantal app-gebruikers tot 19 miljoen, waarvan 6 miljoen Oekraïners in het buitenland. Het online platform wordt inmiddels door 22 miljoen Oekraïners gebruikt.

Paziuk is in Nederland voor ‘The Conference for Digital Empowerment for European municipalities and regions’, een conferentie georganiseerd door het Congres van lokale en regionale overheden van de Raad van Europa en provincie Gelderland. Wat zou Nederland van Oekraïne kunnen leren als het gaat om de digitale overheid? Hij hoeft niet na te denken. ‘We kunnen samen met jullie applicaties voor jullie land ontwikkelen.’

Kiev probeert van de overheidsapp een succesvol exportproduct te maken. Daarvoor krijgt het hulp van het Amerikaanse bureau voor internationale ontwikkeling, dat samen met de Britse overheid financiële ondersteuning bood om de app te maken. Estland, dat binnen Europa bekendstaat als de absolute voorloper op het gebied van digitale overheidsdienstverlening, gebruikt de broncode en het gebruikersontwerp van DIIA om een eigen versie van de app te ontwikkelen. Ook Zambia, Kosovo en Colombia importeerden de broncode.

Volgens Paziuk hangt de keuze van zijn regering om zich op te werpen als digitaal gidsland sterk samen met de gemiddelde leeftijd. Vicepremier Mykhailo Fyodorov, als minister van digitale transformatie verantwoordelijk voor innovatie, onderwijs, wetenschap en de datastrategie van de overheid, is 32 jaar oud. President Volodymyr Zelensky is 45. ‘Je moet jongeren de ruimte geven voor zulke initiatieven.’ Burgers die minder digitaal vaardig zijn, kunnen terecht bij de drieduizend publieke centra voor overheidsdiensten binnen Oekraïne. Daar worden ze ondersteund bij het gebruik van het platform.

Cloud

Het is nooit zonder risico om in te zetten op digitale dienstverlening. Het klinkt helemaal risicovol voor een land dat in oorlog is met een beruchte cyberagressor. Maar Rusland heeft geen reden om DIIA te hacken, bezweert Paziuk, omdat de app geen data opslaat. ‘We hadden eerder grote problemen met raketaanvallen op registers. Na de eerste weken van de invasie besloot de overheid daarom om alle overheidsadministratie naar de cloud te verplaatsen. Microsoft, Google, Oracle en Amazon boden ons hun hulp aan voor de migratie. We zijn ze veel verschuldigd.’ Vóór de oorlog wilde de Oekraïense overheid geen data in de cloud opslaan vanwege de veiligheidsrisico’s, maar onder de omstandigheden was het volgens de cyberveiligheidsdeskundige de juiste keuze. ‘We hebben een nieuwe wet aangenomen die cloudtechnologie voor overheidsdiensten onder bepaalde voorwaarden toestaat. Nu zijn we bezig met het ontwikkelen van een hybride multi-cloudstrategie, met ruimte voor publieke en private partijen.’

Oekraïne vertrouwt niet alleen op clouddiensten voor de communicatie met burgers, maar ook voor de onderlinge communicatie tussen de centrale en de lokale overheid, voor het uitwisselen van documenten en het inrichten van administratieve diensten. Daarmee maakt de Oekraïense overheid zich erg afhankelijk van de vrijgevigheid van Amerikaanse private partijen waar ze hun data opslaan. Wat gebeurt er als daaraan een einde komt? ‘Ze hebben beloofd om hun diensten voor een bepaalde tijd gratis aan te bieden. Natuurlijk hebben we een oplossing nodig voor na de oorlog. Daarom zijn we zo hard bezig met die cloudstrategie. We willen goede Oekraïense clouddiensten ontwikkelen, waarin cybersecurity in het ontwerp zich ingebakken. Daarmee zullen we participeren in Europese cloud-initiatieven. Dat ligt politiek gevoelig, omdat landen bezorgd zijn over hun data-autonomie. Maar op dit moment gaat het om digitale solidariteit, niet om digitale soevereiniteit.’

Cyberhygiëne

Oekraïne heeft nóg een waardevol exportproduct in de aanbieding, en dat is kennis van cyberveiligheid. Paziuks centrale boodschap op de conferentie is dat westerse lokale overheden nu nog de keuze hebben om weerbaar by design te worden, in plaats van weerbaar uit pure noodzaak, zoals Oekraïne. Zijn land kreeg in 2022 te maken met 1.800 cyberaanvallen, voor een groot deel gericht op overheidsorganisaties. Zo kreeg de Lviv op 13 mei 2022 een grote aanval te verduren op het interne netwerk en de diensten van de gemeenten, waardoor alles twee dagen platlag, waaronder het communicatienetwerk van de hulpdiensten.

Paziuk: ‘Veel computersystemen van lokale overheden zijn verouderd en ze hebben geen geld om te investeren in robuuste cyberveiligheid. Dat maakt ze aantrekkelijke doelen voor cyberaanvallen. Daarom is het cruciaal dat alle overheidsmedewerkers een training in cyberhygiëne krijgen. Zorg dat ze weten hoe ze met wachtwoorden moeten omgaan, hoe ze tweefactor-authenticatie gebruiken, hoe ze hun email beschermen. Veiligheid gaat meer over mensen dan over technologie.’