Weinig aandacht voor normen bij AI

De ontwikkeling van de Europese AI Act bereikte vorige week een mijlpaal: het Europees Parlement stemde voor deze wet. Veel aandacht gaat naar de zorgen over veiligheid en privacy. Petities roepen op de pauzeknop in te drukken bij de ontwikkeling, of sporen aan tot ingrijpen door de overheid. Voor de rol van normen is weinig aandacht. Nederland dreigt hierdoor achterop te raken bij het leren omgaan met een technologie die al massaal wordt toegepast.

Zelden vraagt iemand zich af hoe het komt dat een betaalpas in elke geldautomaat past, of hoe het komt dat vrachtcontainers een maat hebben die precies geschikt is voor treinstellen, wegvervoer, schepen en de kranen in de haven. Als je niet beter zou weten, zou je denken dat dit op toeval berust.

Normalisatie bewijst zich sinds begin 1900. Bij de St. Louis World’s Fair in 1904 kwam de industrie tot de conclusie dat als zij elektrotechniek wil ‘vermarkten’, goede aansluiting cruciaal is en veiligheid gegarandeerd moet worden. Een elektrisch strijkijzer of stofzuiger in huis, dat is pas gevaarlijk! De industrie bracht een verklaring uit dat ze een Internationaal Normalisatie Comité zou oprichten: het IEC. Nederland is sinds 1911 lid.

Ruim 110 jaar later zijn normen een ongemerkte luxe. Normen zorgen voor veiligheid, betrouwbaarheid, eenduidigheid, betaalbaarheid, uniformiteit, ontwikkelsnelheid en vertrouwen bij gebruikers. En ook bij de zorgen over de risico’s van AI kunnen normen uitkomst bieden. De Europese Commissie vindt normen bij uitstek geschikt om afspraken te maken over verantwoorde ontwikkeling en toepassing van kunstmatige intelligentie. Ze heeft in de AI Act voor normen een cruciale rol ingeruimd.

De Europese normalisatie-instituten, inclusief NEN, zitten als gevolg in een bijzondere positie. Er ligt al een officieel verzoek van de Europese Commissie om normen te ontwikkelen, terwijl de onderhandelingen over de AI Act nog gaande zijn. De timing van dit normalisatieverzoek is uniek, maar wel verklaarbaar. Brussel is bezig met een monsterklus en kan alle hulp gebruiken. De normen moeten in technisch opzicht betekenis gaan geven aan enkele belangrijke eisen uit de wet.

Een belangrijk voordeel van normalisatie is dat alle partijen met een belang welkom zijn, waardoor ook de expertise van techbedrijven beschikbaar komt. Door betrokkenheid van deskundigen worden de nieuwste ontwikkelingen meegenomen. Daarnaast kennen normen een mate van flexibiliteit die zeer welkom is: mochten technologische ontwikkelingen zo snel gaan dat een afspraak achterhaald is geworden, dan is een norm eenvoudiger te herzien dan wetgeving.

De komende 2,5 jaar wordt de technische uitwerking van eisen als datakwaliteit, transparantie, menselijk toezicht, nauwkeurigheid, en een juiste beheersing van risico’s in normen vastgelegd. Deze normen worden straks hét middel om aan te tonen dat eisen uit de AI Act worden nageleefd.

Wil Nederland niet achterop raken en zijn belangen verdedigen, dan moet er nu actie worden ondernomen. Laten we hopen dat over 100 jaar de veiligheid, privacy-bestendigheid en betrouwbaarheid van AI net zo vanzelfsprekend is als de veiligheid van een strijkijzer of stofzuiger.

Cas van den Hof, consultant ICT standaardisatie NEN