‘Mijn collega digivaardig? Mwah ...’

Onderzoek naar digitale competenties ambtenaren

Opvallend in het onderzoek is dat jonge respondenten hun eigen digitale vaardigheden een stuk beter beoordelen dan die van de organisatie. Met de leeftijd verschuift dat beeld, zie de tabel hieronder. Hoe ouder de medewerker is, hoe minder digitaal vaardig die zichzelf vindt, maar hoe gunstiger zij oordelen over de rest van de organisatie.

Spiegel
‘Mensen die ambitieuzer zijn, zullen zich kritischer opstellen ten opzichte van de organisatie’, zegt Johan Posseth van Kurtosis, die samen met Emma Stöger het onderzoek uitvoerde. ‘Het verwachtingspatroon ligt hoger.’ Er is duidelijk sprake van een generatieverschil, maar Posseth ziet in de resultaten ook een positief verschijnsel voor ouderen: ‘Je ziet dat ouderen zichzelf toch nog iets beter beoordelen dan de organisatie. Initieel zou je dat misschien niet verwachten.’

Positief is dat verreweg de meeste respondenten zichzelf als digitaal vaardig beschouwen en bereid zijn om te veranderen. In een puntenwolk waar die twee facetten langs de assen tegen elkaar afgezet zijn, komt verreweg het grootste deel in het kwadrant rechtsboven terecht. ‘Simpel gezegd: medewerkers die willen en kunnen’, verduidelijkt Stöger. Daar moet wel de kanttekening bij gemaakt worden dat het, aangezien het een digitale vragenlijst over digitale vaardigheden betrof, op voorhand een groep aantrekt van meer digitaal vaardige medewerkers. Dit is dan ook een belangrijke nuance waarom medewerkers gemiddeld genomen negatiever zijn over de digitale vaardigheid van hun team en organisatie. Posseth: ‘Het is inderdaad een groep die vrij gevorderd is en dat spiegel je dan aan de organisatie. Als je ambitieus bent dan verwacht je misschien dat je club dat ook is.’

Begin deze maand uitte staatssecretaris Keijzer (Economische Zaken, CDA) nog haar zorgen over de cybervaardigheden van de Nederlandse bevolking. Uit onderzoek van het ministerie – Veilig Online 2020 – blijkt dat hoewel mensen slecht op de hoogte zijn van digitale gevaren, ze hun eigen kennis grandioos overschatten. Dat is vooral onder jongeren het geval. Ze startte een campagne om het bewustzijn te vergroten.

Angst
Het onderzoek van Kurtosis laat zien dat er ook angst is voor de ontwikkelingen. Hoewel online werken vaak wordt gebracht als een manier om gemakkelijk contact te kunnen onderhouden, ziet een grote groep respondenten, ruim 20 procent, ‘weinig sociaal contact’ juist als belangrijke valkuil. ‘Wij denken bij de valkuilen van digitalisering eerder aan een gebrek aan data en de ethische aspecten en digitale inclusie maar dit is een heel ander associatie’, merken Stöger en Posseth op. ‘Het zit een beetje in de hoek van: er wordt geautomatiseerd, dus mijn werk gaat veranderen.’

Ook bij de positieve kanten valt op dat het vooral gaat om het dagelijks werk. De respondenten associëren digitalisering vooral met snelheid, efficiëntie en persoonlijk gemak, zoals flexibiliteit en onafhankelijk van plaats kunnen werken. Er is minder aandacht voor betere dienstverlening, betere inzichten en betere besluitvorming.

Leidinggevenden
Het verschil in beoordeling van de digitale vaardigheden kan volgens de onderzoekers een generatiekwestie zijn. Of een geval van zelfoverschatting. Het is in hun ogen in ieder geval iets voor leidinggevenden om mee aan de slag te gaan, maar de vraag is of die de juiste prioriteiten hebben.

Er ligt volgens de onderzoekers duidelijk een rol voor leiderschap, zoals ook al bleek uit vorig onderzoek dat Stöger deed bij de gemeenten Almelo, Twenterand en Krimpenerwaard: een visie op datagedreven werken, kortweg digitaal leiderschap, zorgt voor betere digitale vaardigheden bij medewerkers. ‘Het is echter maar de vraag of leidinggevenden zelf zicht hebben op het belang van hun eigen rol hierin’, zegt Posseth naar aanleiding van deze resultaten [zie diagram: behoeften].

‘Leidinggevenden zetten visie en stimulering als allerlaatste behoefte, terwijl de ervaring leert dat als het topbestuur prioriteit geeft aan digitalisering, het op de werkvloer sneller wordt opgepakt. De vraag is waarom. Misschien dat leidinggevenden vinden dat er al voldoende visie en stimulering is. Maar we weten door wat we in het land zien dat visievorming bij gemeenten nog in de kinderschoenen staat. Als kwartiermaker zou ik juist mijn leidinggevende wel uitspraken willen ontlokken.’ Leidinggevenden zetten capaciteit en budget op twee en drie, terwijl dat volgens Stöger juist de valkuilen zijn: het aanschaffen van systemen en het aantrekken van specialisten, zonder dat de organisatie er al klaar voor is.

Capaciteit
Stöger ‘Wij krijgen nog weleens de vraag van een gemeente: we willen datagedreven werken, kunnen jullie een datawarehouse voor ons inrichten? Terwijl ik me afvraag waar ze zo’n warehouse voor nodig hebben op dat moment. En als het gaat om capaciteit zien we vaak dat er vacatures geplaatst worden voor datascientists, terwijl niet eens duidelijk welke maatschappelijke vragen ze moeten beantwoorden. Hebben we onze data op orde? Kunnen de mensen van beleid goed praten met de ict’ers, kunnen ze elkaar verstaan? Het lijkt al gauw makkelijk om de oplossing te zoeken in capaciteit en budget.’

---

Beoordeling digivaardigheid

	Uzelf	Uw afdeling	Uw organisatie
Gemiddelde alle respondenten	7.5	7.0	6.5
Opgedeeld per leeftijdscategorie
18-30 jaar	8.2	6.6	6
31-40 jaar	8.1	7	6.2
41-50 jaar	7.6	7.1	6.5
51-60 jaar	7.4	7	6.6
61 jaar en ouder	7.3	7.1	6.7

---

Waar hebben leidinggevenden momenteel het meest behoefte aan?

Top 7:

1. Nieuwe technologie

2. Capaciteit

3. Budget

4. Tools (bijv. software)

5. Opleiding en training

6. Data gebruiken in mijn dagelijkse werk

7. Visie en stimulering vanuit het management

---

Waar hebben medewerkers momenteel het meest behoefte aan?

Top 7:

1. Opleiding en training

2. Tools (bijv. software)

3. Nieuwe technologie toepassen

4. Data gebruiken in het dagelijkse werk

5. Visie en stimulering vanuit het management

6. Capaciteit

7. Budget

---

Verantwoording
Het onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met Kurtosis is gehouden van donderdag 3 tot dinsdag 29 september. In totaal deden 1.010 respondenten aan het onderzoek mee.