Koloniaal verleden tijd?

Enige weken geleden wist ik opnieuw dat wat archieven doen relevant is. Archieven die in 1916 uit Suriname naar Nederland waren gebracht, zijn een eeuw later teruggegeven aan Suriname. Al die archieven zijn gedigitaliseerd online beschikbaar. Verschillende zeecontainers met documenten zijn verscheept terug de oceaan over. Een nieuw depot in Suriname is toegerust dit historisch erfgoed te beheren.  

Ze waren er allemaal: Surinaamse collega’s en de man die tien jaar geleden als Surinaams minister van Binnenlandse zaken zijn handtekening onder de overeenkomst met Nederlandse bewindslieden zette, Maurits Hassankhan.  Surinaamse en Nederlandse historici, sociologen en antropologen presenteerden nieuwe inzichten. De bijeenkomst markeerde een historisch moment, feestelijk en serieus. Er ontstond een levendig netwerk  van genealogen, onderzoekers en Nederlanders met Surinaamse wortels. Minister Bussemaker verhaalde een deel van haar eigen familiebanden met Suriname. Ik dacht: hier doen we het voor.

Dergelijke archieven bevatten schatten aan informatie, ook juist door wat ongenoemd blijft. Slavernij was vanaf de zeventiende tot medio negentiende eeuw de basis van de plantage economie. Slavernij klinkt door in alle documenten, van rechtbanken tot notarissen, van belastingheffing tot kerken. De mensen zelf die als handelswaar werden aangevoerd werden niet bij hun eigen namen genoemd. Hun geschiedenis en leven werd niet gedocumenteerd anders dan in juridische zin.

Toch valt er door goed onderzoek enorm veel en steeds meer te beluisteren van wat Ann Stoler heeft genoemd ‘the whispers in the archives’. In koloniale archieven moet je leren tussen de regels door te lezen. Een hele gemeenschap van gespecialiseerde historici en andere onderzoekers uit de hele wereld heeft online toegang gekregen tot wat de best bewaarde en meest complete getuigenis is van die belangrijke bouwsteen van de west Europese koloniale geschiedenis, de slavernij. De slavernij was niet een zwarte bladzijde uit onze geschiedenis, daarmee lijkt het een incident. Het was een fundamenteel element in onze overzeese activiteiten in West en in Oost-Indie.

Het is ook wat ons bindt met de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap in Nederland en overzee. Archieven helpen bij de interpretatie en verwerking van dat verleden omdat iedereen er zijn eigen vragen op kan afvuren en onze geschiedenis kan herinterpreteren. Toegang tot zulke complete online beschikbare archieven zal naar ik hoop een bijdrage kunnen leveren om herinterpretatie van dit verleden te bevorderen. Wij kampen tot op de dag van vandaag met een selectief bewustzijn van de gevolgen voor ons zelf van deze geschiedenis.

Nieuwe inzichten leren ons dat die maatschappelijke en emotionele gevolgen niet beperkt bleven tot de koloniën, zoals lang beweerd werd, maar dat ze invloed hadden en hebben op de hele Nederlandse samenleving.  Dat het niet altijd gemakkelijk is geldt voor ons allemaal.  Die uiteenlopende emoties zie ik terug in het publieke debat hierover. Toen, maar ook nu nog. Ik hoef de voorbeelden niet te noemen die vanzelf oppoppen als sommige kinderfeestjes eraan komen. Daarom is het goed dat er archieven zijn die ons van stof tot nadenken voorzien..

Marens Engelhard

Algemeen Rijksarchivaris