Openbaar maken sms'jes en appjes is goed voor vertrouwen

Openheid en transparantie waren beloofd als speerpunten voor de ‘nieuwe bestuurscultuur.’ De Wet Openbare Overheid (Woo) zou dit moeten bekrachtigen. Desondanks bleek het lastig om deze belofte in de praktijk waar te maken; dit was te merken aan de aanhoudende discussie over het wel of niet openbaar maken van sms- en app-verkeer van bewindspersonen. Uiteindelijk nam het (ondertussen demissionair) kabinet in april j.l. het standpunt in dat zakelijke appjes en sms’jes van bewindspersonen en hoge ambtenaren bewaard moeten blijven.

Gezien de recente val van het kabinet, begint de klok te tikken voor het demissionair kabinet om daad bij woord te voegen; het laten zien van de ‘oude-nieuwe bestuurscultuur.’ Heeft demissionair minister Hugo de Jonge zijn corona-appjes trouwens al openbaar gemaakt? 

Appen en sms'en wordt, tegenover mails en brieven, in de categorie ‘moderne’ communicatiemiddelen geplaatst. Vaak wordt hierbij, onterecht, de aanname gedaan dat deze middelen alleen gebruikt worden voor informele communicatie, en dat de informatie die hierin gedeeld wordt zodoende privé moet blijven. Echter, verschillende praktijkvoorbeelden, zowel bij de centrale als decentrale overheid, schetsen een ander beeld. De inhoud van sms- en app-verkeer kan wel degelijk van grote invloed zijn op de besluitvorming. Het is van essentieel belang dat deze besluitvorming goed is ingericht. In deze tijd, waarin informele en afgeschermde communicatiemiddelen worden gebruikt om zaken te bespreken die een directe impact kunnen hebben op het handelen van de overheid, is het risico op (onbewuste) ongewenste beïnvloeding of belangenverstrengeling vergroot.

Het argument dat het archiveren en openbaar maken van sms- en app-verkeer te veel tijd kost of administratieve last veroorzaakt, wordt ook vaak genoemd. Echter, dat iets tijdrovend is betekent niet dat men zich niet aan de wet hoeft te houden. Ook is het openbaar maken van stukken en correspondentie niet nieuw onder de Woo, maar gebeurde dit onder de Wob ook al. Zodoende is het essentieel dat er binnen overheidsorganisaties efficiënte processen zijn, of ingericht worden, om dit in goede banen te leiden. Zo niet, dan kost dit de samenleving meer dan alleen de dwangsommen die ministeries kwijt zijn door het niet tijdig afhandelen van Woo-verzoeken (3,4 miljoen van 2019 tot 1 juni 2023). Het vertrouwen in de politiek betaalt hier ook een prijs voor.

De implementatie van de Woo zal uitdagend zijn. Interne overheidsorganisaties moeten bestaande werkprocessen wijzigen of uitbreiden, en overheden gaan zich aansluiten op de nieuwe infrastructuur (Woo-index). De Woo-index vervangt het initieel gekozen platform PLOOI (Platform Open Overheidsinformatie) omdat dit platform te duur en te complex zou worden. Gemeenten zoeken voor de implementatie de samenwerking op: De VNG heeft een ‘Meerjarenplan om de Wet open overheid (Woo) bij gemeenten te implementeren’ opgesteld en een speciaal ‘aanjaagteam’ in het leven geroepen.

In plaats van focus op de nadelen en uitdagingen van het openbaar maken, mogen we ook wel eens stilstaan bij de voordelen. Het openbaar maken van sms- en app-verkeer kan bijdragen aan integriteit, omdat het verantwoordingsniveau vergroot wordt. Daarnaast kan het openbaar maken van sms- en app-verkeer zorgen voor meer vertrouwen in de overheid: Als we immers weten hoe de besluitvorming tot stand is gekomen en welke afwegingen daarbij zijn gemaakt (ook buiten formele vergaderingen om), kunnen we beter begrijpen waarom bepaalde beslissingen genomen zijn. Dit kan leiden tot meer draagvlak voor de gemaakte keuzes. Tot slot zou dit kunnen bijdragen aan een versterking van het vertrouwen in de politiek, én aan de tevredenheid over de Nederlandse democratie.

Gaat het demissionair kabinet haar belofte nog nakomen? Of wordt het ‘nieuw bestuur, nieuwe cultuur?’

Elbrich Blonk is consultant bij Intermedius. Ze heeft een achtergrond in politicologie en ervaring in de publieke sector als beleidsmedewerker en implementatie business analist.