Iedereen aan de ketting

Overheden ontdekken blockchain

Pgb-budgetten uitbetalen via blockchain: het kan zomaar miljarden besparen op administratiekosten. Nuray Gokalp is ervan overtuigd dat de nieuwe technologie voor gemeenten zeer interessant is. De besparing op het pgb is daarbij misschien nog wel het meest veelbelovende voorbeeld, aldus de manager Information Technology van de gemeente Amsterdam. ‘Bij die uitbetaling komt een enorme hoeveelheid administratie kijken’, zegt Gokalp.

‘Elke uitgave moet vooraf en achteraf worden gecontroleerd. Elke pgb-houder moet het juiste bedrag krijgen. Blockchaintechnologie zou daarbij iets kunnen betekenen, omdat de technologie waterdicht is en uitbetalingen zodoende niet meer hoeven worden gecontroleerd. Ook neemt het administratielasten weg, omdat alles in één systeem geregistreerd staat.’

Het klinkt geweldig, maar is het voor gemeenten praktisch ook mogelijk om blockchain in te zetten? De gemeente Amsterdam en De Gideonsbende (opgericht door gemeentemedewerkers die mantelzorg verlenen) zijn enige tijd geleden begonnen met de verkenning van de mogelijkheden. Zo’n drie jaar geleden kwam blockchain met de opkomst van de bitcoin voor het eerst onder de aandacht. Banken volgden de digitale munt al langer. Inmiddels groeit het besef in bredere kringen dat de technologie achter de digitale munt ook op andere terreinen van grote waarde zou kunnen zijn.

Veilig
Met blockchain kan een bedrijf of gemeente veilig transacties verrichten, zonder dat er een ‘derde betrouwbare partij’ zoals een bank of administratiemedewerker gegevens hoeft te controleren. Dat levert minder administratie op.

Een blockchain is – in het kort – een openbaar, digitaal en decentraal grootboek. Het is niet veel anders dan een bestand met gegevens dat gedeeld wordt met iedereen die van de blockchain gebruikmaakt. Alle gebruikers krijgen de exacte kopie en kunnen die bekijken en er zaken in wijzigen. Iedere transactie in de blockchain wordt gevalideerd door het netwerk, via een wiskundig protocol. De aanpassingen worden direct overgenomen in alle andere kopieën van het bestand. Omdat de blockchain gedistribueerd is opgeslagen op soms wel duizenden servers, blijft informatie veilig en betrouwbaar.

Gokalp is binnen de gemeente Amsterdam aanjager van blockchain. Twee jaar geleden kreeg ze de technologie tijdens een uitwisseling tussen de gemeente en ABN Amro in het vizier. ‘Ik dacht meteen: hier moet de gemeente ook iets mee doen!’ Al snel werd het idee voor een eigen, gemeentelijk evenement over blockchain geboren. ‘Onze chief technology officer Ger Baron bleek ook met het onderwerp bezig. En ook op rijksniveau werden er bijeenkomsten over blockchain gehouden.’

In juli vond het evenement Blockchain & The City in het Amsterdamse gemeentehuis plaats. Ambtenaren van diverse afdelingen presenteerden er hun ideeën. De eerste plannen om gemeentelijke processen met blockchain te verbeteren werden gemaakt. ‘We noemen ze pilots, maar in dit stadium zijn het eigenlijk nog meer verkenningen’, vertelt Gokalp.

Data-infrastructuur
Naast het toepassen van blockchain bij de administratieve afhandeling van pgb’s zijn er meer ideeën. Sarphati Amsterdam, een wetenschappelijk onderzoeksinstituut dat zich richt op welvaartszieken, wil blockchain gebruiken voor een data-infrastructuur waarmee de ontwikkeling van Amsterdamse kinderen vanaf de geboorte wordt gevolgd. De technologie zou kunnen helpen bij het verkrijgen van data en kan het koppelen van data uit verschillende zorgsystemen mogelijk vereenvoudigen. Ook bij de Stadspas Sport, waarmee kinderen van minima het gebruik van sportvoorzieningen betalen, wordt blockchain uitgetest. De complexiteit van een dergelijke pas is groot, vanwege de grote hoeveelheid kinderen, de individuele inkomenstoetsen, de koppelingen en omdat de geldigheid maar tijdelijk is. Groningen heeft al een ‘Stadjerpas’ die op blockchaintechnologie draait.

‘De ideeën voor toepassingen met blockchain schieten als paddenstoelen uit de grond’, aldus Gokalp. ‘Het begint echt te leven. Het heeft flink geholpen dat grote namen als Neelie Kroes en Bas Eenhoorn hebben aangegeven dat blockchain interessant is. Ik verwacht dat de interesse alleen maar toeneemt.’

Gokalp benadrukt dat blockchain weliswaar veel potentie heeft, maar dat er – voordat je ermee aan de slag gaat – goed moet worden nagedacht over de toegevoegde waarde. Blockchain voegt alleen iets toe in situaties waarin er sprake is van een grote database, waar meerdere partijen toegang tot hebben en waarbij niet alle partijen bekend en betrouwbaar zijn.

Er zijn daarbij meerdere varianten mogelijk: een blockchain kan privé worden gebruikt, waardoor alleen mensen binnen een organisatie toegang hebben – een soort intranet. Maar Blockchain kan ook geheel openbaar zijn, zoals internet, of in een hybride vorm ertussenin.

Pilots
Behalve Amsterdam bestudeert ook het Kadaster aan de hand van een aantal pilots of blockchaintechnologie bruikbaar is. Jurist Jacques Vos bekijkt onder meer hoe het Kadaster de registratie, het inschrijfproces en de akten kan verbeteren. Strategisch adviseur Bert Beentjes is gespecialiseerd in digitale ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de organisatie. Er worden momenteel voor diverse processen blockchainpilots gehouden waaronder het aanleverproces, de archivering van open data en bij internationale projecten.

‘We krijgen nu bijna alle aktes voor percelen en woningen digitaal binnen’, zegt Vos. ‘We bekijken of die ook via blockchaintechnologie kunnen worden aangeleverd. Een notaris stuurt de stukken nu naar het Kadaster, in een versleuteld bestand. Het zou interessant kunnen zijn wanneer men stukken via blockchain kan aanleveren.’

De registratie van woningen of percelen zelf is voorlopig nog te complex om over te laten aan technologie, stelt Vos. ‘Met munteenheden is dat eenvoudiger, want dan registreer je een getal. Bij een akte heb je te maken met erfpacht, opstalrechten, appartementsrechten en verschillende objecten en personen. Dat maakt het moeilijk. Je hebt immers te maken met complexe splitsingen van gebouwen en zeer specifieke situaties per gebouw.’ De archieffunctie van Kadaster zou wel gebruik kunnen maken van de technologie. Vos: ‘Blockchain is een decentraal systeem waarin je meteen kunt zien wanneer iets is aangeleverd. De onweerlegbaarheid bij blockchain is interessant en vergelijkbaar met de huidige onweerlegbaarheid bij het Kadaster.’

Internationaal
Internationaal is blockchain in beeld bij kadasters in andere landen. ‘Ongeveer 70 procent van de landen heeft geen goed werkend kadaster. Verschillende landen zijn nog bezig er eentje op te bouwen. Daarbij geldt het Nederlandse als internationaal voorbeeld.’

Het Nederlandse Kadaster in één keer vervangen door blockchain lijkt voorlopig geen reële optie. Maar in Ghana en Honduras is een blockchain-kadaster een serieuze optie, omdat contracten en titels daar in het huidige systeem makkelijk zoek kunnen raken. ‘Een blockchain-gebaseerd systeem van land registratie waarmee dat voorkomen wordt, zou daar in relatief korte tijd kunnen worden neergezet’, aldus Vos.

Het Kadaster kijkt mee met diverse landen die met blockchain experimenteren. Mogelijk levert dit verbeteringen op die op termijn ook voor ons interessant zijn, stellen Beentjes en Vos. ‘In Nederland is er momenteel al een 100 procent betrouwbaar openbaar systeem. Dus voordat we een nieuwe technologie inzetten, moet die wel écht goed zijn.’

Het Kadaster ziet ook potentie in blockchain als hulpmiddel bij een ander relatief nieuw fenomeen: open data. ‘Wij publiceren daar nogal wat van. Het is best interessant om onze topografische open data op een blockchain te zetten. Niet om transacties mee te doen, maar wel als middel om geautomatiseerd te laten zien wanneer iets gepubliceerd is en wie dat deed. Zoiets is natuurlijk geen wereldschokkende innovatie, maar het heeft wel toegevoegde waarde. Bij open data kun je nu niet altijd snel zien wanneer die geplaatst is, door wie en of er ook nieuwe versies van de data zijn.’

Slimme contracten
Bij het opstellen van smart contracts – vrij vertaald: slimme contracten die het verifiëren en controleren van gemaakte afspraken overbodig maken – zou blockchain ook een rol kunnen spelen. Toch is dat lastig, zo illustreert Vos: ‘Stel dat ik mijn huis via blockchain heb overgedragen aan jou en jij hebt betaald. Maar als ik het vervolgens beschadig, wil jij het niet meer kopen. Kan de aanschaf nog wel worden teruggedraaid als de transactie al is goedgekeurd door blockchain.’

Blockchain heeft de potentie om processen bij het Kadaster op diverse manieren te ondersteunen, zo concluderen Vos en Beentjes. Maar één van de grootste obstakels tot nu toe is dat er iemand moet zijn die betrouwbaar genoeg is om de informatie in de blockchain te zetten. ‘Dat zou een notaris, een bewaarder, of landmeter kunnen zijn en in andere verre landen een dorpsoudste. Maar een derde betrouwbare partij blijft bij het controleren en opvoeren van informatie in een blockchain wel nodig.’ ||Er zijn meer vragen en onzekerheden. Zo wisten hackers in juni meer dan vijftig miljoen dollar aan digitaal geld te stelen van het investeringsfonds Decentralised Autonomous Organisation (DAO), dat draait op het blockchainsysteem van Ethereum. Deze en andere hacks leiden tot de nodige voorzichtigheid rondom blockchain, ook bij Beentjes en Vos. ‘Het systeem moet natuurlijk wel feilloos werken en veilig zijn. We bekijken of er in de huidige blockchaintechnologie toegevoegde waarde zit en de technologie volwassen genoeg is. Mochten we het niet toepassen, dan hebben we er wel opnieuw kritisch en met een andere bril naar onze eigen processen gekeken. Dat is ook toegevoegde waarde.’

Ook de gemeente Amsterdam studeert door. ‘Het is een onderwerp waar alle gemeenten zich nu mee bezig moeten houden’, vindt manager Information Technology Gokalp. Ze zegt: ‘Alle ambtenaren moeten begrijpen wat blockchain kan en welke administratieve last het weg zou kunnen nemen. Ik hoop dat er bij alle projecten in de toekomst wordt bekeken of blockchain een rol zou kunnen spelen.’