Data: vrijblijvende speeltuin

Gemeenten laten de kansen onbenut die data bieden voor beleid. Dat leert een onderzoek van Binnenlands Bestuur en adviesbureau Kurtosis. De ambities zijn niet helder en er wordt weinig gebruik gemaakt van de opgedane inzichten. ‘Ik zou wel willen, maar ik weet niet hoe.’

Voor het benutten van data in beleid krijgen organisaties van de respondenten in het onderzoek van Kurtosis en Binnenlands Bestuur gemiddeld een 5,7. Een krappe voldoende, dus. De vragenlijst werd ingevuld door 173 mensen die betrokken zijn bij het beleidsproces, van wie het overgrote deel werkt bij een gemeente. Vier op de tien respondenten vinden de ambitie en doelstellingen van de organisatie op datagebied niet helder geformuleerd en voor de meerderheid is het niet duidelijk welke impact de data-strategie heeft op hun werkzaamheden. ‘We hebben de resultaten aan enkele gemeenten getoond en die vonden dit best wel schokkend’, zegt Kurtosis-onderzoeker Bas Noordhoorn.

De respondenten zien duidelijk de meerwaarde van data. Zij moesten onder meer hun oordeel geven over de voordelen van data voor de gemeentelijke beleidsvorming. Negen op de tien geven aan dat beleid en data een goede combinatie vormen voor scherpe analyses en net zo’n grote meerderheid vindt dat data zorgen voor sturing- en managementinformatie, alsook de mogelijkheid geven om bestaande beleidstools te verbeteren.

Andere voorbeelden die werden genoemd waren het inzicht krijgen in trends en het objectieve argumenten geven aan emotionele debatten. Of, zoals een van de respondenten het verwoordt: het ‘pareren’ van het ‘onderbuikgevoel’. Meer verdeeldheid is er over de vraag of data de Kern Prestatie Indicatoren (KPI’s) hard maken en de vraag of data kwalitatieve inhoud geven aan de gewenste resultaten – bij die laatste is de helft neutraal of het er niet mee eens.

Onvoldoende

De respondenten oordelen hard over zichzelf. Zij geven zichzelf een onvoldoende voor het gebruikmaken van data bij het maken van beleid: een 5,4. Gevraagd om toelichting schrijft iemand: ‘Ik zou wel willen, maar ik weet niet hoe.’ Het gaat bij data in beleid vooral om eenvoudige statistiek en beschrijvende analyse die wordt gebruikt aan het begin van de beleidscyclus en voor het monitoren van de uitvoering. Voor verklarende analyses worden data maar beperkt gebruikt (denk hierbij aan thema’s als: waarom plegen jongeren tot 27 jaar in Amsterdam Zuid sneller een crimineel vergrijp dan in de rest van Amsterdam?).

‘Terwijl daar juist veel meerwaarde ligt’, vindt Kurtosis-partner Johan Posseth. ‘Je stuurt dan op het waarom in plaats van op platte aantallen.’ Ook wat betreft de kennis van nieuwe ontwikkeling is de score mager: de meeste respondenten kennen termen als ‘phishing’ en ‘ddos-aanvallen’ wel, maar begrippen als ‘API’ of ‘digital twin’ zijn veel minder bekend.

‘Het zegt wel wat dat veel respondenten de term API niet kennen’, merkt Posseth op. Een API, oftewel Application Programming Interface, is een manier om eenvoudig gegevens uit openbare systemen te halen en te gebruiken voor data-analyse. Het Kadaster en het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) werken er bijvoorbeeld mee, zodat je makkelijke datasets op kan halen. ‘Als een gemeente de economische situatie wil schetsen, dan ligt het gebruik van CBS-data voor de hand. Je hebt het dan al snel over koppelingen om datasets binnen te halen, en dus over API’s. Een beleidsmedewerker die daarmee bezig is, zou deze terminologie vanzelf tegen moeten komen. Hetzelfde geldt voor het begrip digital twin (een digitale versie van een stad waarmee je effecten van beslissingen kunt meten). Veel grote steden zijn hiermee al begonnen. Maar kennelijk komt het toch weinig ter sprake.’

Een mogelijk obstakel is het gebrek aan digitaal leiderschap. Zulk leiderschap zou ervoor kunnen zorgen dat de ambitie voor de hele organisatie wordt vertaald naar het team of het individu. Slechts 4 procent geeft aan dat er op dit punt heel veel wordt gestimuleerd door de leidinggevende. ‘Ik zie geen drive binnen de organisatie en geen ondersteuning’, luidt een reactie. ‘Het is aan ieder individu, waarbij cijfers ook nog wel eens worden genegeerd.’ Uit onderzoek van Kurtosis en Binnenlands Bestuur in 2020 bleek al dat de managers niet altijd een visie hebben op datagedreven werken. ‘Het heeft nog een hoog buitenspeelgehalte’, zegt Posseth, ‘waarbij er veel in de pilotsfeer blijft hangen en de inbedding in de organisatie niet wordt gemaakt.’

Privacy

Volgens een meerderheid (58 procent) vormen privacyaspecten bij data een risico. ‘Wetgeving maakt het echt goed werken met data ook onmogelijk’, geeft een respondent als toelichting. ‘Het wordt juridisch veel te complex gemaakt.’ Ook kost het analyseren van gegevens veel tijd en geven veel mensen aan dat kennis en kunde ontbreken. Een lichtpuntje is dat onbetrouwbaarheid van data niet langer als belangrijkste risico wordt gezien – misschien dat de inzet om data te verbeteren effect sorteert.

* Op een schaal van 1 tot 5