Gevaarlijk snel mobiel netwerk

Als we alle verhalen mogen geloven, is 5G het summum. Zeker, het nieuw mobiele netwerk biedt overheden veel voordelen, maar er klinkt ook kritiek. Zo dreigt het platteland andermaal op achterstand te raken en zijn er zorgen over de gevolgen van 5G voor de gezondheid.

Enthousiasme en zorgen over komst 5g

Eind januari maakte de gemeente Apeldoorn bekend dat zij in 2021 als eerste gemeente een werkend 5G-netwerk wil hebben. De inkt van dat bericht was nog niet droog, of de gemeente Den Haag kwam er overheen met een beter ‘bod’. De Hofstad wil al in 2020 volledig over op 5G, als eerste stad van Nederland. Hoe realistisch zijn die plannen, wetende dat de veilingen voor de 5G-frequenties pas in de loop van 2020 zijn?

Volgens Apeldoorns wethouder Wim Willems (ict, Lokaal Apeldoorn) is de kans reeel dat zijn gemeente slaagt in haar opzet om in 2021 een werkend 5G-netwerk te hebben. ‘Wij hebben een intentieovereenkomst afgesloten met het Oostenrijkse bedrijf RadioLED. Zij maken gebruik van bestaande technieken, waardoor wij niet hoeven te wachten op de veiling van nieuwe frequenties’, aldus Willems, die 5G onder meer ziet als hefboom voor economische ontwikkeling. ‘Apeldoorn telt nogal wat bedrijven en instellingen waarvoor data de core business zijn, zoals het Kadaster en de Belastingdienst. Zij juichen de ontwikkeling toe. Maar 5G biedt ook toepassingsmogelijkheden en kansen in bijvoorbeeld de zorg, dienstverlening en maakindustrie.’

Ook de gemeente Den Haag is ervan overtuigd dat de gestelde termijn, 2020, haalbaar is. ‘Dit jaar gaan we op een aantal testlocaties van start met 5G, in samenwerking met T-Mobile’, aldus bestuurswoordvoerder Thomas Bakker. ‘Zij zijn van plan om na de veiling met één druk op de knop 5G te activeren, waarbij zij natuurlijk wel afhankelijk zijn van de uitkomst van die veiling.’

Bij de verschillende testprojecten in de stad betrekt Den Haag ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de rijksoverheid. Bakker is een groot voorstander van een dergelijke landelijke aanpak voor 5G. ‘Niet alleen gemeenten, maar ook de telecombedrijven willen in elke stad op dezelfde manier kunnen werken. De VNG speelt een centrale rol. Van hen wordt verwacht dat zij kennis en ervaringen tussen gemeenten op dit gebied delen. Het voorkomt ook dat elke gemeente opnieuw het wiel moet uitvinden. De VNG staat ook aan de lat als het gaat om het nationale antennebeleid en de vertegenwoordig van de belangen van gemeenten.’

Ondersteuning
Bij de voorbereiding op en de uitrol van 5G speelt naast de VNG ook Agentschap Telecom een belangrijke rol, onderdeel van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Zo wordt er door het agentschap, samen met telecomoperators en een aantal gemeenten, gewerkt aan een handreiking. Die moet helpen om de juiste discussie te starten tussen gemeente, gebruikers (burgers/bedrijven) en operators bij lokale vraagstukken over dekking en bereik. Verder geeft het agentschap, in de vorm van het Antennebureau, voorlichting over antennes met betrekking tot regelgeving, techniek en gezondheid.

‘Vaak blijkt bij plaatsing van nieuwe antenne-installaties en opstelpunten dat zowel burgers als gemeenten behoefte hebben aan heldere informatie over welke inspraakregels en normen er allemaal in acht moeten worden genomen’, geeft René Vroom van Agentschap Telecom aan. Ook levert het agentschap technische kennis en expertise. Zo worden op gecontroleerde wijze frequenties beschikbaar gesteld via een tijdelijke experimenteerverguning. Een van die experimenten is 5Groningen. Agentschap Telecom vindt het experiment in het Noorden niet alleen belangrijk voor Groningen, maar voor heel Nederland.

Vroom: ‘Het is de eerste proeftuin voor 5G in Nederland, waar nieuwe technieken en toepassingen die nog niet ‘rijp’ zijn voor de markt kunnen worden getest. Hierbij werkt de overheid samen met de Economic Board Groningen, diverse kennisinstellingen en de telecomindustrie. Steeds meer gemeenten, operators en bedrijven zijn bezig met testen en voorbereiden op de komst van 5G. Als agentschap faciliteren wij dat soort initiatieven en letten wij erop dat ze in lijn zijn met het actieplan Digitale Connectiviteit.’

Platteland
Niet alleen in de steden wordt de komst van 5G met enthousiasme begroet, dat geldt ook voor de meeste plattelandsgemeenten. Het is enthousiasme met een ‘maar’, aldus Theo Meskers, wethouder in Hollands Kroon (economie, VVD). Hij is bestuurslid van de P10, de club van plattelandsgemeenten. ‘De P10 ziet zeker de mogelijkheden van 5G, bijvoorbeeld als ondersteuning van het internet of things of goede mobiele bereikbaarheid. Maar wat ons betreft is het geen alternatief voor glasvezel. Wij vinden dat huishoudens en bedrijven in de buitengebieden zonder uitzondering over glasvezel tot in het pand moeten kunnen beschikken. Helaas hangt dat nog te vaak af van lokaal initiatief.’

Meskers wil ervoor waken dat buitengebieden bij de veiling van de 5G-frequenties andermaal op het tweede plan komen. ‘Zoals ook gebeurd is met 3G en 4G. Als P10 vinden wij dat in de 5G-frequentieveiling met combinatiekavels moet worden afgedwongen dat plattelandsregio’s verplicht en snel van een adequate 5G-dekking worden voorzien. Een combinatie-kavel bestaat dan uit een dicht- en dunbevolkte regio, die in hetzelfde tijdvak operationeel moeten worden.’

Meskers staat in zijn vrees niet alleen. Hoogleraar plattelandsontwikkeling Dirk Strijker en postdoc onderzoeker Koen Salemink aan de Rijksuniversiteit Groningen zien het gebeuren dat stedelijk gebied straks voorrang krijgt. ‘5G vergt investeringen in kabels en masten en dat wordt eerst uitgerold in stedelijk gebied. Uitzondering is het proefgebied 5Groningen, maar dat is vooral aangewezen vanwege de aardbevingsproblematiek’, aldus Strijker. Hij krijgt signalen van commerciële aanbieders dat de uitrol van 5G een stuk eenvoudiger is als er al veel glasvezel ligt.

‘Daarbij wordt het liefst gebruikgemaakt van een eigen backbone, zodat die bedrijven in eigen beheer een planning en netwerkontwerp kunnen maken. Dit duidt erop dat plattelandsgemeenten opnieuw achteraan zullen staan, aangezien veel van dit soort grote mobiele aanbieders geen wijdvertakt glasnetwerk hebben in het buitengebied. De veiling van 5G-frequenties door het ministerie van Economische Zaken zou iets anders kunnen afdwingen, maar dat soort regulering wordt door de grote aanbieders vaak als zeer ongewenst gezien. Daar wordt dan ook sterk tegen gelobbyd.’

Zorgen
Er zijn ook zorgen over de eventuele invloed van buitenlandse mogendheden (zoals China) en de gevolgen voor de gezondheid. Voor de uitrol van 5G zijn veel meer antennes nodig dan voor 2G, 3G of 4G. Dat zorgt vermoedelijk ook voor meer straling. Die mogelijke toename van straling is wel iets dat de raadsfractie van GroenLinksaf in de gemeente Waalwijk zorgen baart. ‘Mogelijk zijn er bij de frequenties van 5G andere lichamelijke effecten te verwachten dan bij de voorgaande toepassingen’, aldus de fractie. ‘Tegenstanders van 5G plaatsen ook vraagtekens bij de stralingsnormering die Nederland hanteert. Andere landen hebben momenteel al veel strengere eisen dan Nederland, terwijl wij de grootste antennedichtheid hebben en ook nog eens het meeste vermogen per antenne.’

Ook binnen de gemeenten Den Haag en Apeldoorn wordt gekeken naar de gevolgen van 5G voor de gezondheid. Bij de aankondiging van het ‘bod’ van de gemeente Den Haag in februari van dit jaar liet verantwoordelijk wethouder Saskia Bruines (kenniseconomie, D66) weten dat bij digitale innovatieve concepten aan de hand van 5G ‘nadrukkelijk oog zal zijn voor zaken die te maken hebben met gezondheid en veiligheid’.

Ook voor wethouder Willems van Apeldoorn is gezondheid van de inwoners een voornaam item. Daarover zegt hij: ‘Voordat er daadwerkelijk een 5G-netwerk wordt aangelegd, wordt onderzoek gedaan naar een aantal aspecten daarvan, waaronder ook de effecten op de gezondheid. Tegelijkertijd zijn wij ons ervan bewust dat wetenschappers het onderling niet eens zijn. De wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft normen opgesteld voor straling, maar het onderzoek naar de gezondheidseffecten ervan gaat door. Als gemeente nemen we straks een besluit op grond van de feiten en onderzoeken die bekend zijn en de normen die zijn vastgesteld.’

Wat betreft Willems is de gezondheid de ene kant van de medaille. ‘De andere kant is dat de hele samenleving inmiddels is gedigitaliseerd. Veel van wat we in het dagelijks leven doen, is gebaseerd op digitale technologie. Doordat deze technologie zo is toegenomen, neemt ook de roep toe om steeds snellere verbindingen en uitgebreidere netwerken. Daar komt 5G in beeld. Als overheid hebben we de taak een goede afweging tussen al deze aspecten te maken. Onze inwoners en ondernemers mogen van ons verwachten en verlangen dat we dat zorgvuldig doen.’

Wat is 5g?
Ongeveer eens in de tien jaar ziet een nieuwe generatie mobiele communicatie het licht. Van 1G (analoge mobiele telefonie in de jaren tachtig van de vorige eeuw) zijn we via 4G (mobiele datacommunicatie, rond 2010) nu aanbeland bij 5G. Het verschil tussen de generaties zit vooral in de snelheid. 4G kan in principe snelheden van meer dan 100 megabit per seconde aan, vergelijkbaar met glasvezel. Het 5G-netwerk gaat in de praktijk uit van 1 gigabit per seconde, althans in stedelijke gebieden waar veel antennes of kleine basisstations (‘small cells’) aanwezig zijn, bijvoorbeeld in bushokjes, winkelcentra of lantaarnpalen. De snelheid staat of valt met de nabijheid van antennes. Voor buitengebieden, die nu nog vaak aan 3G zijn overgeleverd, is onder 5G een datasnelheid van 50 megabits de doelstelling.