Vier toekomstscenario's voor het algoritmeregister

De Toekomst Kamer, een onafhankelijke denktank, heeft een eerste publicatie over het algoritmeregister aangeboden aan de Kamercommissie voor Digitale Zaken. ‘Zelfs met de beste intenties kan het algoritmeregister een vorm van schijnveiligheid creëren,’ stelt initiatiefnemer Rudy van Belkom.

Toeslagenschandaal als drijfveer

Commissievoorzitter Barbara Kathmann nam de publicatie in ontvangst. In de politiek wordt het algoritmeregister volgens Kathman ondertussen een beetje gezien als ‘de heilige graal’: ‘Het antwoord op het toeslagenschandaal en een oplossing dat dit niet nog een keer kan gebeuren. Daar moeten we voorzichtig mee zijn.’ Initiatiefnemer Rudy van Belkom: ‘De aanname is dat meer transparantie tot meer inzicht leidt en daarmee tot meer autonomie.’ Hij noemt het een vorm van schijnveiligheid. ‘De informatie is lang niet altijd volledig en is niet door iedereen te begrijpen. Dit kan onbedoeld de bestaande digitale kloof versterken.’

Toekomstscenario’s

Hoe kan het algoritmeregister zich in de toekomst ontwikkelen? Welke alternatieve toepassingen en scenario’s zijn er denkbaar voor zo’n register? Over deze vragen heeft De Toekomst Kamer zich de afgelopen maanden gebogen. Een belangrijke conclusie is dat algoritmeregisters zowel kunnen bijdragen aan meer transparantie, als aan meer complexiteit. Dit kan leiden tot meer vertrouwen in algoritmen, maar ook tot meer wantrouwen.

De Toekomst Kamer werkte vier scenario’s uit. In één scenario is het register slechts een registratietool. Het algoritmeregister kan daarnaast ook dienen als platform om vragen te stellen over algoritmes. Of het wordt een rechtsgeldig registratiesysteem voor overheidsalgoritmes, geleid door een onafhankelijke autoriteit die overheden controleert en reguleert. In een ander scenario kunnen algoritmes pas worden toegepast nadat een burgerberaad toestemming geeft.

Debat over algoritmes en data-ethiek

Met de scenario’s wil de Toekomst Kamer politici opties en handvatten bieden om beleid te ontwikkelen. Barbara Kathmann: ‘Goed dat er nu meerdere scenario’s voorliggen vanuit experts, zodat we straks met de minister in debat kunnen gaan over de hamvraag: op welk scenario is het huidige beleid gebaseerd? Daar wordt onze besluitvorming en dus de noodzakelijke transparantie over de inzet van algoritmen door de overheid alleen maar beter van.’ Op 17 april wordt over algoritmes en data-ethiek gedebatteerd in De Tweede Kamer.