Hergebruik open data wordt makkelijker en goedkoper

Overheidsorganisaties zijn verplicht om gegevens als open data beschikbaar te stellen voor hergebruik als iemand ze dat verzoekt. Zo kunnen bedrijven ermee aan de slag om bijvoorbeeld nieuwe producten en diensten te ontwikkelen. De Tweede Kamer besloot dinsdag om dat hergebruik van data makkelijker en goedkoper te maken, maar wel met een aantal voorwaarden.

Open data moeten beschikbaar zijn

Er is bijna geen sector in Nederland die zoveel data genereert en beheert als de overheid. Sinds de invoering van de Wet Open Overheid in mei 2022 moeten overheidsorganisaties deze gegevens zoveel mogelijk openbaar maken voor iedereen. Het gaat immers om data in het algemeen belang. Met de Wet hergebruik van overheidsinformatie moeten deze open data ook beschikbaar zijn voor andere bedrijven, organisaties en personen als zij daarom vragen.

Data voor een ander doel

De Tweede Kamer stemde dinsdag met grote meerderheid in met een wijziging op deze wet uit 2015, via de implementatie van de Europese Open Data richtlijn. Het komt er in grote lijnen op neer dat het hergebruik van open data gemakkelijker en goedkoper wordt. Op basis van deze data kunnen ook niet-overheidspartijen nieuwe producten en diensten maken. De data kunnen dus worden gebruikt voor een ander doel dan waarvoor de gegevens oorspronkelijk zijn verzameld. Dat gebeurt bijvoorbeeld nu al met filemeldingen. Die worden bijgehouden door Rijkswaterstaat en doordat die gegevens worden gedeeld, kunnen ze daardoor ook worden gebruikt in apps.

Denk bijvoorbeeld ook aan het trainen van (verantwoorde) AI-modellen. Of hergebruik van bijvoorbeeld gegevens uit wetenschappelijk onderzoek dat gefinancierd is door de overheid. Maar er zijn wel een aantal belangrijke uitzonderingen en voorwaarden. Het gaat hierbij voorbeeld om gegevens van onderwijsinstellingen of waar bijvoorbeeld Auteursrecht op van toepassing is. En uiteraard speelt privacy een rol: naar personen herleidbare gegevens mogen niet worden hergebruikt. En als aangeleverde datasets persoonsgegevens bevatten, worden de data gepseudonimiseerd of geanonimiseerd.

Vragen over privacy

Een aantal Kamerleden had tijdens de inhoudelijke behandeling van de wetswijziging nog wel wat vragen over de privacy. Zo bleek volgens NSC-Kamerlid Jesse Six Dijkstra dat uitvoeringsorganisaties kaders misten over hoe om te gaan met datasets die persoonsgegevens bevatten. ‘Moeten deze datasets opgeknipt worden, gepseudonimiseerd worden of in hun geheel niet voor hergebruik beschikbaar gesteld worden,’ vroeg hij zich af. Six Dijkstra riep op om in de toekomst steeds vaker van nieuwe technieken gebruik te maken, zodat meer gegevenssets betrouwbaar en veilig beschikbaar kunnen worden gesteld.

Strategie van de Europese Commissie

De Open Data-richtlijn past binnen de digitale strategie van de Europese Commissie. Die wil de digitale economie, innovatie en publiek-private samenwerking bevorderen. De ontwikkeling van AI speelt hierbij ook een rol, aangezien Europa niet wil achterblijven bij Amerika en China. De data worden kosteloos of in sommige gevallen voor een miniem bedrag beschikbaar gesteld. Met name start-ups en het midden- en kleinbedrijf profiteren daarvan, zeker ten opzichte van de grote bedrijven die vaak al verzekerd zijn van een goede toegang tot de markt.

Nederlands getreuzel 

Het opnemen van deze Europese Open Data-richtlijn in nationale wet- en regelgeving had overigens nog wel wat voeten in de aarde. Zo ergerde de Europese Commissie zich aan het onnodige getreuzel van Nederland bij de implementatie, die eigenlijk al in 2021 rond had moeten zijn. In datzelfde werd Nederland, samen met België, Bulgarije en Letland, zelfs via een zogenoemde inbreukprocedure voor het Europese Hof van Justitie gesleept.

Aanpassingen nodig

En dan was er nog kritische oordeel van de Raad van State. Die adviseerde in oktober 2022 het kabinet het wetsvoorstel niet in te dienen bij de Tweede Kamer, tenzij het op een aantal punten zou worden aangepast. Het orgaan vond dat het wetsvoorstel persoonsgegevens onvoldoende beschermde. Met slimmer wordende computers zijn die gegevens straks mogelijk alsnog herleidbaar, was de waarschuwing. Verder kraakte de Raad van State de verplichting voor wetenschappers om gegevens uit wetenschappelijk onderzoek openbaar te maken. Het gaat op dat laatste punt veel verder dan de Europese richtlijn, aldus de Raad van State.