Datagebruik met oog voor privacy

Slim gebruik van data maakt beter beleid mogelijk. Maar tegelijkertijd willen we niet dat de overheid – of particuliere bedrijven – de burger zonder begrenzing in de gaten houden. De manier van werken in Estland strekt tot voorbeeld.

Daar is volgens Bert Kroese goed geregeld wie toegang heeft tot welke persoonsdata en burgers hebben daar zelf een grote stem in. ‘Ze kunnen achteraf zelfs altijd nakijken wie hun data heeft ingezien en waarom’, stelt de plaatsvervangend directeur generaal van het CBS in een essay in Binnenlands Bestuur.

Vanzelfsprekend heeft de overheid behoefte aan data over burgers: door data te gebruiken kan de overheid effectief fraude bestrijden, ongelijkheid in het onderwijs tegen gaan, probleemgezinnen helpen. ‘Maar in Europa en Nederland willen we pertinent niet dat overheid of particuliere bedrijven de burger zonder begrenzing in de gaten houden. Dataverzameling en databeheer moeten daarom met strenge waarborgen zijn omgeven.’ De Europese General Data Protection Regulation (GDPR) en de daarvan afgeleide Nederlandse Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), een in de wereld unieke beschermingswal tegen pottenkijkers, bieden volgens hem die waarborgen. Organisaties, zowel overheid als bedrijfsleven, moeten kunnen aantonen dat ze de door burgers of klanten geleverde gegevens alleen gebruiken voor het doel waarvoor ze zijn geleverd.

Beteugelen

‘Het lijkt zo logisch, doelbinding en data­minimalisatie, maar in de praktijk blijken deze uitgangspunten continu gemonitord en bewaakt te moeten worden. Het uitgangspunt voor fatsoenlijk databeheer is waar mogelijk de regie op de eigen data bij de burgers te leggen. De burger moet zelf kunnen bepalen wie zijn persoonsgegevens mag gebruiken’, stelt hij. Estland strekt wat dat betreft tot voorbeeld. Daar is al goed geregeld wie toegang heeft tot welke persoonsdata en burgers hebben daar zelf een grote stem in. ‘Sterker nog, ze kunnen achteraf altijd nakijken wie hun data heeft ingezien en waarom. Transparantie ten top’, aldus Kroese.

Ecosysteem

Echt datagedreven werken is een discipline die veel overheden nu in de vingers proberen te krijgen. Het CBS is volgens hem dan een logische datapartner voor de overheid. Ook (en misschien juist) de kennis die het CBS heeft van technische aspecten zoals databeveiliging, dataopslag en beschrijving van de (kwaliteit van de) data wordt veelvuldig gevraagd. Kroese: ‘Het moeilijke maar ook leuke daarbij is het vinden van een gezamenlijke taal en werkwijze tussen data-experts en beleidsmensen, tussen bestuurders en de werkorganisatie, tussen beleid maken en datagericht werken.’

Het CBS ziet die behoefte en heeft de wettelijke taak om de overheid te voorzien van statistische informatie. Daarnaast is er behoefte aan veel andere datadiensten die niet door het CBS kunnen worden geleverd, zoals bijvoorbeeld voorspellingen of uitspraken over individuele bedrijven of personen. ‘Er zijn tal van grote en kleine bedrijven, start-ups en gerenommeerde bedrijven die ook stukjes van de puzzel kunnen leggen in datagedreven werken. Ook wetenschappelijke instellingen kunnen met hun kennis bijdragen aan het geheel.’

Nauwe samenwerking

Intussen werkt het CBS, vanuit zijn wettelijke taak, aan een data-ecosysteem. Daarin wordt de unieke data-infrastructuur en kennis van het CBS gecombineerd met de innovatiekracht, specialistische kennis en mogelijkheden van private partijen en academische instellingen. ‘Elke partij levert daarin een bijdrage aan de oplossing van een vraagstuk en zo wordt het totaal meer dan de som der delen: door nauw samen te werken ontstaat meerwaarde. Een dergelijk systeem heeft de potentie voor  een samenhangend totaalpakket aan producten en diensten waarmee overheden optimaal worden ondersteund bij hun ambitie om datagedreven te gaan werken, ter versterking van de uitvoering van hun publieke taak.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 15 van deze week