'Bestuurders waren woedend over negatieve adviezen BIT'

Cokky Hilhorst vertrok in mei 2019 als manager van Bureau ICT Toetsing (BIT), het adviescollege dat jarenlang het kabinet adviseerde bij ICT-projecten. In de evaluatie werd beschreven dat Hilhorst uitstekend werk leverde, toch stapte ze - voor de buitenwacht - vrij plotseling op. 

Problematische ICT-projecten

In de podcast Stuurloos van de Volkskrant vertelt ze zo’n 3,5 jaar later over de redenen van haar destijds plotselinge vertrek.

Het BIT werd opgezet na een rapport van Commissie Elias, dat in 2014 grote problemen constateerde rondom ICT-projecten van de overheid. Hilhorst had zelf een belangrijke rol in de opzet van BIT, dat een onderdeel was van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Als hoofd van BIT schreef Hilhorst in drie jaar tijd mee aan zo’n vijftig verschillende adviezen voor IT-projecten, waaronder het roemruchte project Basisregistratie Persoonsgegevens dat werd stopgezet terwijl er meer dan 100 miljoen euro in was geïnvesteerd.

Boze bestuurders

Bureau BIT ontving na de eerste jaren veel lof, toch merkte Hilhorst tegelijkertijd heel veel weerstand. In Den Haag maakte BIT weinig vrienden, zo bekent ze. 'Wat je merkt is dat er veel weerstand komt na een negatief advies.' De adviezen waren volgens Hilhorst vaak niet vrolijk en zo werd het ook ervaren door betrokkenen van de getoetste projecten. 'Er waren mensen die echt boos werden aan tafel. Ik kreeg ook een dreigement: er zou een ongeluk gebeuren als ik een advies zou publiceren.' Vragen over wat er precies bedoeld werd met die mededeling, werden volgens Hilhorst daarna niet beantwoord. 'Tegenover een negatieve blik van buitenaf gaan mensen zich ook harder weren. We zijn in het tweede jaar daarom begonnen met ‘lerend toetsen’, een iets zachtere benadering.'

Hilhorst ging ervanuit dat bestuurders het waarderen wanneer er informatie op tafel komt waarmee men kan inzien hoe een project ervoor staat. Maar de gevolgen van die openbaarheid van de adviezen heeft ze daarbij onderschat. “Daar ben ik naïef in geweest”, zo legt ze uit. De bestuurlijke openbaarheid van de BIT-adviezen werd vervelend gevonden omdat ze steeds in de Tweede Kamer terechtkwamen, waarna de minister ter verantwoording werd geroepen.  

Afhankelijkheid ter discussie

Na negatieve adviezen over projecten werd de afhankelijkheid van BIT vervolgens binnen de departementen ter discussie gesteld, vertelt Hilhorst. Het geluid ging rond dat BIT werd ‘ingefluisterd’ door BZK. Na enkele jaren werd BIT geëvalueerd door een externe commissie, maar die kwam juist terug met een lovend rapport.

Tot zo ver was er weinig aan de hand. Totdat Hilhorst erachter kwam dat er vanuit BZK werd gevraagd om extra interviews voor de evaluatie. Achter haar rug om werd zelfs een nieuwe evaluatie geopperd. Hilhorst stelde daar de toezichtraad van haar BIT op de hoogte. Er ontstond vervolgens een conflict waarbij Hilhorst werd beschuldigd van niet-integer handelen. Ze besloot zelf om op te stappen.

Uitgezweet 

Hilhorst voelt zich achteraf ‘uitgezweet’ door een bestuurscultuur die moeite heeft met tegenspraak, zo legt ze in de podcast uit. Het was een heftige periode. 'Ik had er genoeg van en legde mijn functie neer. Ik had hard gewerkt om alles op een goede manier te doen, BIT kreeg een lovende beoordeling, maar vanuit BZK kreeg ik alleen maar gedoe als resultaat van hard werken. Ik vond het persoonlijk heel vervelend. Dit was het allemaal niet waard.'

Een jaar later werd Bureau BIT vervangen door het Adviescollege ICT-toetsing (AC-ICT), dat volgens Hilhorst nu goed onafhankelijk zijn werk kan doen.

Dit artikel verscheen eerder op AG Connect.